Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3730

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q63503

  • Attested title :
    • Sermones
  • Other Form of the Shelfmark :
    • Département des manuscrits, Latin, 3730
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3730
    • Paris. BnF, Latin 3730
  • Held at : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :
  • Script :
    • Écriture caroline tardive de plusieurs mains : A (f. 1v-72v), B (f. 73r-118r ligne 12 et 169r ligne 3-187r), C (f. 118r lignes 13-127v), D (f. 128r-133v ligne 10), E (f. 133v ligne 11-169r, ligne 2), F (f. 190r-243r), G (f. 244r-258r), H (f. 259r-264r).
  • Decoration :
    • Initiales peintes en rouge, vert ou bleu, de type anglais aux ff. 73-169, réservées aux ff. 169-213. Rubriques à l’encre rouge jusqu’au f. 116. Quelques incipit en capitales. Quelques bouts-de-ligne rubriqués jusqu’au f. 72v.
  • Support Material : Parchemin.
  • Composition :
    • 265 ff., numérotés de 1 à 264, le n. 47 manquant, plus les f. 51bis et 124bis, précédés et suivis de cinq gardes dont deux en papier, une en parchemin et deux en papier.
  • Dimensions :
    • 165 x 110 mm (justif. 125 x 80 mm ou 116 x 68 mm).
  • Codicological details :
    • 34 cahiers s’ouvrant sur le côté poil, tous quaternions sauf les cahiers 24 (f. 184-189, un ternion), 31 (f. 238-243, un ternion), 33 (f. 252-258, un quaternion manquant du denier feuillet) et 34 (f. 259-264, un quaternion manquant des deux derniers feuillets). Foliotation moderne en chiffres arabes à l’encre noire, sur la marge supérieure externe du recto.
  • Ruling :
    • Réglure à la mine de plomb (Muzerelle 2-2/0/2-2/J ou 1-1/0/1-1/J) ; 23-25 longues lignes.
  • Binding :
    • Reliure mosaïquée en maroquin fauve sur ais de bois, à médaillon rouge aux armes, chiffre et emblèmes de Henri II ; cabochons de cuivre. Sur le plat supérieur, cote ancienne : « XXXVI[I] ». Tranches dorées et ciselées. Contregardes en parchemin ; gardes en papier (I-II, IV-V et I’-II’, IV’-V’) et en parchemin (III et III’).
      Reliure mosaïquée maroquin fauve sur ais de bois, à médaillon rouge aux armes, chiffre et emblèmes de Henri II ; cabochons de cuivre. Sur le plat supérieur, cote : « XXXVI[I] ». Tranches dorées et ciselées.
  • Stamp :
    • Aux f. 1r et 264v, estampille de la « Bibliotheca Regia » identique au modèle Josserand-Bruno n° 2 (XVIIe siècle).

Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • F. 1r : blanc, avec cotes.
    F. 1v-3v : Sermo in adventu Domini, inc. « Qui reminiscimini Domini… (Is. 62, 6). Quoniam, fratres, redeunte tempore redit nobis Adventus Domini », expl. « in visione pacis eterne per infinita secula seculorum, amen ».
    F. 3v-6v : In nativitate Domini, inc. « Multifarie multisque modis olim… (Hebr. 1, 1). Brevis quidem sententia, dilectissimi », expl. « et libertati misericorditer restituit Iesus Christus… ».
    F. 6v-11r : Bernardus Clarevallensis, Sermo III in circumcisione Domini, inc. « In circumcisione Domini, fratres, habemus quod amemus », expl. « nichil aliter quam imperatum est faciatis, prestante Domino nostro » (PL 183, 137-142).
    F. 11r-13v : Bernardus Clarevallensis, Sermo I, 5-8, inc. « Ab Oriente venerunt magi in Bethleem… (Mt. II, 1). Hodie, dilectissimi, teste ewangelio ab Oriente venerunt magi », expl. « tot incentivis inflammatur caritas nostra, prestante… » (PL 183, 144-147).
    F. 13v-16r : Hugo de Sancto Victore (ps.), De incarnatione Verbi et mysterio eius respectu nuntii et Virginis, inc. « Omnia per Dei sapientia facta sunt », expl. « omnia portabat, Iesus Christus… » (PL 177, 320-323).
    F. 16r-18v : Bernardus Clarevallensis, Sermo in coena Domini, inc. « [I]sti sunt dies quos observare debemus, dies pleni pietatis et gratie », expl. « esse sentimus » (PL 183, 271-274).
    F. 19r-21r : inc. « Quam pulcri super montes pedes… (Is. LII, 7). Pulcritudo montium in venustate florum », expl. « quam et dare dignetur, regnando super nos… » .
    F. 21v-22v : In Annunciatione sancte Marie, inc. « Orietur sicut sol Salvator mundi et descendet in uterum Virginis sicut ymber super gramen. Meminisse debemus, dilectissimi, semper », expl. « ut pius Dominus servos proprios, ex utraque igitur agamus… ».
    F. 22v-25v : In Ramis palmarum, inc. « Hoc sentite in vobis… (Phil. II, 5). Miseraciones Domini multe quoniam miserie nostre multe », expl. in mensuram etatis plenitudinis Christi, qui venite peccatores salvos facere, Iesus… ».
    F. 25v-29v : Hildebertus Cenomanensis, Sermo LIV, inc. « Apposita nobis ad manducandum caro Christi », expl. « brevia necesse est sermone teneamus » (PL 171, 601-606).
    F. 29v-31v : Sermo in Pascha, inc. « Surrexit Dominus de sepulchro… In his paucissimis verbis, fratres carissimi, excellentia », expl. « et nobis surrexit de sepulchro, Iesus… ».
    F. 31v-36v : Bernardus Clarevallensis, Sermo IV, inc. « Ascendens Christus in altum… (Eph. 4, 8). Sollempnitatis et leticie dies agitur », expl. « preparasti diligentibus te, per Christum… » (PL 183, 309-316).
    F. 36v-39r : Bernardus Clarevallensis, Sermo I in Pentecosten, inc. « Celebremus hodie, dilectissimi, spiritus sancti solemnitatem », expl. « dum adhuc est animale, quod nobis… » (PL 183, 323-326).
    F. 39r-41v : Bernardus Clarevallensis, Sermo in nativitate sancti Iohannis Baptistae, 8-12, inc. « Inter natos mulierum non surrexit major… (Mt. 11, 11). Copiosa siquidem nobis, fratres karissimi », expl. « quam in lampade possidere, prestante… » (PL 183, 401-404).
    F. 41v-43v : Bernardus Clarevallensis, Sermo in festo sanctorum Petri et Pauli, inc. « Hi sunt viri misericordie (Sir 44, 10). Merito, fratres, apostolis sanctis attribuit mater ecclesia », expl. « et apostolorum nepotes » (PL 183, 412-416).
    F. 43v-46r : In nativitate sancte Marie : f. 43v-45v : Bernardus Clarevallensis, Sermo LII de Virgine Maria, inc. « Sapientia edificavit sibi domum. Cum multis modis dicatur sapientia », expl. « vel in sinistram partem declinando » (PL 183, 674-676), f. 45v-46v : inc. « Unde non immerito rex ille celestis in sua incarnacione accessit », expl. « ut virtutibus proficiamus, et intercessione beate… ».
    F. 46v-50r : In Assumpcione s. Marie, inc. « Que est ista que ascendit... (Cant. 6, 9). Hodie, dilectissimi, gloriose et intemerate virginis », expl. « constat unitate perpetua, ad quam iocunditatem ».
    F. 50v-53r : Bernardus Clarevallensis, Sermo I et II,1 in festo sancti Michaelis, inc. « Angelorum hodie memoria, fratres karissimi, celebratur », expl. « Qui scandalizaverit unum de pusillis istis », inc. « Audistis karissimi adversus eos qui pusillos scandalizant », expl. « perseverare et abundare magis, prestante… » (PL 183, 447-451).
    F. 53r-55v : Bernardus Clarevallensis, Sermo XXXV, inc. « Hoc mare magnum et spaciosum manibus », expl. « piscator hominum constituendus » (PL 183, 634-637).
    F. 55v-58v : Sermo generalis, inc. « Gustate et videte quoniam suavis est Dominus… (Ps 33, 9). Gustate per fidem, videte per spem », expl. « quia nimia caritate sua nos redemit Iesus… ».
    F. 58v-61r : In natale Domini, inc. « Venit mulier Sunamitis… (cf. 2 Reg 4, 25). Quecumque lex loquitur… (Rom 3, 19) Quid ergo ? Nobis non loquitur lex », expl. « ut et ipsum habere mereamur ».
    F. 61r-65r : inc. « Venite ad me omnes qui laboratis… (Mt. 11, 28). Attendant pii filii... », expl. « a diaboli iugo nos redemit, cui sit cum patre… ».
    F. 65r-67r : « Omnes qui pie volunt in Christo vivere… (2 Tim. 3, 12). Tribus modis persecutionem patimur », expl. « post victoriam sub ipsius spiritus sancti custodia, cui sit cum patre… ».
    F. 67r-70r : inc. « Sanctificamini et pugnate bella Domini. Innumera sunt bella vite huius », expl. « filios videlicet sanctissime trinitatis, quod nos fieri mereamur, prestante… ».
    F. 70r-72v : inc. « Apprehendite disciplinam… (Ps 2, 12). Hec sunt, fratres dilectissimi, verba spiritus sancti », expl. « apprehendentibus vero misericordia, per gratiam Domini… ».
    F. 72v : inc. « Sepcies in die cadit iustus per cogitationem », expl. « per regule diligentiam ».
    F. 72v : inc. « Tres sunt virtutes purgatorie, cognicio peccati, confessio et penitencia », expl. « societas angelorum ».

    F. 73r-76r : Bernardus Clarevallensis, Sermo III de adventu, inc. « In adventu Domini quem celebramus, si personam », expl. « se iudicet et inutilem » (PL 183, 43-47).
    F. 76r-77v : Bernardus Clarevallensis, Sermo de adventu, inc. « Hodie, fratres, celebramus inicium adventus et diligenter pensare debemus », expl. « virtus et sapientia, qui est benedictus in secula, amen » (excerpta e semonibus de adventu I, 1-2, 6, 9, 11, II, 4-5, VII, 1-2 ; cf. PL 183 35-43 et 55-56).
    F. 77v-79v : Bernardus Clarevallensis, Sermo in vigilia natalis Domini, inc. « Hodie scietis quia veniet Dominus », expl. « et pro civitate sancta Ierusalem » (excerpta e semone de nativitate III, 1, 2, 5 et 6 ; cf. PL 183, 94-97).
    F. 79v-83r : Bernardus Clarevallensis, Sermo I in nativitate Domini, inc. « Grandis quidem est, dilectissimi », expl. « in precium nostre redemptionis effudit » (PL 183, 115-119).
    F. 83r-86r : Bernardus Clarevallensis, Sermo III in nativitate Domini, inc. « Duo quedam rerum genera », expl. « super omnia Deus benedictus in secula. Amen » (PL 183, 122-125).
    F. 86r-87v : Bernardus Clarevallensis, Sermo IV in nativitate Domini, inc. « Cognoscite, fratres dilectissimi, quanta sit hodierna solennitas », expl. « magnus et gloriosus adveniens Iesus… » (cf. PL 183, 126-127).
    F. 87v-91v : Bernardus Clarevallensis, Sermo III in circumcisione Domini, inc. « In circumcisione Domini, fratres, habemus quod amemus », expl. « nichil aliter quam imperatum sit, faciatis » (PL 183, 137-142).
    F. 91v-93v : Bernardus Clarevallensis, Sermo II de Epiphania, inc. « Tres apparitiones Domini legimus una quidem die », expl. « qui de corde eius processit » (PL 183, 147-149).
    F. 93v-97v : Bernardus Clarevallensis, Sermo II in dominica post Epiphaniam, inc. « In operibus Domini, fratres, et minus capaces », expl. « et iocunda devotione » (PL 183, 157-162), f. 97v : Sermo I (excerptum), inc. « Prima hydria et prima purgatio », expl. « sed in auditu verbi obedierunt ei ».
    F. 97v-98r : inc. « Iosephus in decimo Antiquitatum libro. Templum concremavit Nabugodonosor », expl. « menses V dies X ».
    F. 98r-99v : Bernardus Clarevallensis, Sermo in purificatione sanctae Mariae, inc. « Gratias redemptori nostro quia tam copiose », expl. « iugiter exponamus » (Sermo II avec variantes empruntées à I, PL 183, 368, 365-366, 368-369).
    F. 99v-101r : Bernardus Clarevallensis, Sermo in Septuagesima I, 3-5, inc. « Inicium septuagesime, fratres, hodie celebratur », expl. « ab exordio recensetur » (PL 183, 164-166).
    F. 101r-103v : Bernardus Clarevallensis, Sermo I in capite ieiunii, inc. « Hodie, dilectissimi, sacrum quadragesimae tempus ingredimur », expl. « ab oleo peccatoris » (PL 183, 167-171).
    F. 103v-106r : Bernardus Clarevallensis, Sermo II in capite ieiunii, inc. « Convertimini ad me in toto corde vestro (Ioel 2,12-13). Quid sibi vult, dilectissimi, quod precipit Dominus », expl. « super omnia Deus benedictus in secula » (PL 183, 171-174).
    F. 106r-108r : Bernardus Clarevallensis, Sermo VII in quadragesima, inc. « Obsecro vos tamquam advenas… (I Pt 2, 11). Felices, qui se presenti saeculo », expl. « victoria regi nostro ad gloriam, nobis perveniat ad salutem » (PL 183, 183-186).
    F. 108r-113r : Bernardus Clarevallensis, Sermo de sancto Benedicto, inc. « Convenientibus vobis in unum ad audiendum verbum », expl. « que omnimodis libidinem calcaverunt » (PL 183, 375-382).F. 113r-114r : Bernardus Clarevallensis, Sermo XXI de uno confessore, inc. « Iustum deduxit Dominus… (Sap 10, 10). Et primus quidem bonus », expl. « quia gratiam et gloriam dabit Dominus » (PL 183, 594-595).
    F. 114r-116r : Bernardus Clarevallensis, Sermo I in festo annuntiationis, 1-5, inc. « Ut inhabitet gloria in terra… (Ps 84, 10). Gloria nostra hec est… (II Cor. 1, 12). Numquid est taestimonium quale superbus », expl. « in spiritu utique veritatis » (PL 183, 383-385).
    F. 116r-118v : Sermo I in festo annuntiationis, 6-10, inc. « Ut inhabitet gloria in terra nostra… (Prv 13, 1) Si gloria patris filius sapiens cum sit sapientia ipsa », expl. « Summa tamen controversiae totius haec fuisse videtur » (PL 183, 385-388).
    F. 118v-121r : Sermo I in festo annuntiationis, 10-14, inc. « Eget miseratione creatura racionalis », expl. « iam dormiens et requiescens » (PL 183, 388-390).
    F. 121r-123v : Sermo II in festo annuntiationis, inc. « Considerare est, fratres, in sollemnitate hodierna dominice annunciationis », expl. « sed vetus fermentum concupiscentie non suscepit » (PL 183, 390-392).
    F. 123c-125v : Sermo II in dominica Palmarum, inc. Necesse est ut loquamur hodie brevius propter angustiam temporis », expl. « ingredi in civitatem sanctam mereamur cum ipso. Amen » (PL 183, 256-259).
    F. 125v-127v : Sermo I in dominica Palmarum, inc. « Non sine causa spiritum sponsi pariter et Dei », expl. « facile credo advertere potestis » (PL 183, 253-256).

    F. 128r-133v : Ambrosius (ps.), Sermo XLVI de Salomone, inc. « Cum satis est, dilectissimi fratres, quod in hoc capitulo sapientissimus omnium hominum Salomon », expl. « dicit se nichil fecisse » (PL 17, 693-699).
    F. 133v-134v : Hugo de Sancto Victore, inc. « [Q]uinque status habet vita humana », expl. « in dolorem confusionis commutator. Minor labor est mala concupiscnetia vincere, quam malam conscientiam tolerare » (PL 177, 511-512).
    F. 134v-135v : Bernardus Clarevallensis, Admonitio in Cantica canticorum, 1-3, inc. « [T]res status amoris in anima christiana », expl. « et vite sanctitate » (PL 184, 407-410).

    F. 136r-151v : Eusebius Gallicanus, Homiliae (CPL 966, éd. Glorie 1970, CCSL 101) :
    F. 136r-141v : Homilia XIX, inc. « Quodam loco sermo Ieremie prophete », expl. « hominem portaret in celum » (éd. Glorie, 223-233).
    F. 142r-144v : Homilia XX, inc. « Dies hec, fratres karissimi, si bene prospiciamus, dupplici sanctificatione veneranda est », expl. « terminum non habebit » (éd. Glorie, 239-244).
    F. 144v-146v : Homilia XXI, inc. « Festivitates iste, karissimi, celebritates Domini Dei », expl. « Deum toto cordis timore servetur » (éd. Glorie, 247-251).
    F. 146v-151v : Homilia XXII, inc. « Magnitudo celestium beneficiorum angustias humane mentis excedit », expl. « nos in corpus sue immortalitatis assumat. Ad quam… » (éd. Glorie, 195-208).

    F. 151v-154v : Bernardus Clarevallensis, Sermo I de sancto spiritu, inc. « Celebramus hodie, dilectissimi, Sancti Spiritus sollempnitatem », expl. « surget spirituale. Per eum… » (PL 183, 323-326).
    F. 154v : Bernardus Clarevallensis, Sententiae I-II, inc. « De spiritu sancto testatur scriptura quia procedit », expl. « accumulavit meritis » (PL 183, 747-748).
    F. 154v-155r : Bernardus Clarevallensis, Sermo XLVII de diversis, inc. « Ave gratia plena, Dominus tecum. Bene plena, quia Deo », expl. « a Domino non humiliatur » (PL 183, 670).
    F. 155r-156r : inc. Scuto circumdabit te veritas eius… (Ps 90, 5). Contra omnia iacula temptationis », expl. « ad discipulos suos » (cf. Leclercq, dans Revue Mabillon, 37 (1947), 11-12 avec variantes).
    F. 156r-157r : inc. « Duo sunt in quibus consistit nostra salus », expl. « succedat cultus Dei » (PL 183, 731-732, avec variantes).

    F. 157r-v : inc. « Introibo in domum tuam… (Ps 65, 13). David regum summus et prophetarum eximius », expl. « Luceat lux vestra… ».
    F. 158r-v : inc. « Secundum multitudinem dolorum meorum… (Ps 93, 19). Hee sunt contriciones penitentis », expl. « cordis mundicia assequitur ».
    F. 158v-159r : inc. « Due cruces moraliter esse dicuntur », expl. « salvus erit » (H.M. Rochais, dans Studia anselmiana, 50, 1962, 115).
    F. 159r : inc. « Velle scire ut sciamus », expl. « sapientia est » (ibid., 68 n. 56).
    F. 159r-v : inc. « Omnipotens pater quasi propositum habet », expl. « quadrantem ».
    F. 159v-160r : inc. « Sex ale dantur cuilibet sancto viro », expl. « infestat sanctos » (H.M. Rochais, dans Studia anselmiana, 50, 1962, 136).
    F. 160r-v : inc. « Frumentum prius purgatur ad molendinum », expl. « omnia fiant ».
    F. 160v : inc. « Gaudio gaudet qui propter Deum », expl. « perseverat ».
    F. 160v : inc. « Quinque verba que dicuntur in apostolo », expl. » noverim me ».
    F. 160v-161r : inc. « Activa vita qua coniugati », expl. « campus licentie ».
    F. 161r-163r : Bernardus Clarevallensis, Sermo XII de diversis, inc. « Fili memorare novissima tua… Recole primordia », expl. « et fetus perhennis » (PL 183, 571-573).
    F. 163v : inc. « Anima pro diversis actibus diversa sortitur nomina », expl. « sensus est » (cf. ms. Latin 2941, f. 9v ; Escorial, Bibl. monast., lat. D IV 22, f. 5v ; Einsiedeln, ms. 326, f. 91).
    F. 163v : inc. « Quando rationalis creatura a suo conditore discedit », expl. « maculatur ».
    F. 163v-164r : inc. « Hec sunt septem principalia vicia quibus malignus hostis », expl. « maxime perhorrescit » (cf. M. W. Bloomfield, dans Traditio, 11, 1955, 304).
    F. 164v-166r : inc. « Istis autem tribus timoribus, scilicet timore mortis », expl. « humiliari decet. Per Christum… ».
    F. 166r-167v : inc. « Hoc sentite in vobis… (Phil 2, 5). Volens Apostolus Philipenses in arce humilitatis constituere », expl. « quia mitis sum et humilis corde ».
    F. 167v-169r : inc. « Ascendens Christus in altum… (Eph 4, 8). Ad comprobandum quod Christus dator sit », expl. « una et indivisa persona ».

    F. 169r-173r : Hildebertus Cenomanensis, Epistula VIII, inc. « [S]ancte conversationis vestre precedentibus primordiis gratulamur », expl. « et oratis pro me. Valete » (PL 171, 156-160).
    F. 173v-177r : inc. « [D]avid futura Spiritu previdens. Liberavit, inquit, Dominus... (Ps. 71, 12). Non enim omnium est scientia », expl. « regnare valeatis, qui vivit… » (cf. Hauréau, dans Journal des savants, 1887, 117 et 1892, 235 et A. Wilmart, dans Revue bénédictine, 47, 1935, 26, 32).
    F. 177r-182v : Hildebertus Cenomanensis, Sermo CVII, inc. « [S]piritu sancto Ysaias edoctus : In anno, inquit, in quo mortuus est rex Ozias : Vidi… (Is 6, 1). Oziam regem Iuda », expl. « auxilium gratie sue » (PL 171, 786-792).
    F. 182v-187r : Ivo Carnotensis, Sermo VI, inc. « Corruptum peccatis originalibus », expl. « cogitatio comprehendere. Ergo si hoc mare magnum… portum perveniamus, adiuvante… » (PL 162, 562-566).

    F. 190r-205v : Bernardus Clarevallensis, Sermones :
    F. 190r-192r : Bernardus Clarevallensis, Sermo III in dominica VI post Pentecosten, inc. « [S]citis quid fecerim, VII vobis hodie misericordias proponendo », expl. « ad conspectum glorie magni Dei, qui… » (PL 183, 341-344).
    F. 192r-197v : Bernardus Clarevallensis, Sermones I-III in dedicatione ecclesiae, inc. « [F]estivitas hodierna, fratres, tanto nobis debet esse devotior », expl. « ab omnibus insidiis inimicorum omnium, ad laudem… » (PL 183, 517-526).
    F. 197v-199r : Bernardus Clarevallensis, Sermo I in purificatione sanctae Mariae, inc. « [H]odie templi Dominum in templum Domini », expl. « qui convertuntur ad cor » (PL 183, 365-368).
    F. 199r-201v : Bernardus Clarevallensis, Sermo II in nativitate Domini, inc. « [M]agna opera Domini, ait propheta… (Ps 90, 2). Magna quidem omnia opera eius », expl. « qui se humiliaverit exaltabitur » (PL 183, 119-122).
    F. 201v-204v : Bernardus Clarevallensis, Sermo II de sancto Andrea, inc. « [B]eati Andree apostoli festivitas hodie celebratur », expl. « de cruce deponi » (PL 183, 509-514).
    F. 204v-205v : Bernardus Clarevallensis, Sermo XXXI de diversis, inc. « [A]dmonet nos beatus Benedictus », expl. « fetidissimum cenum » (PL 183, 623-624).
    F. 205v : inc. « [O]ptime factum est ut tertia die resurgeret Christus », expl. « corruptionem non vidit ».
    F. 206r-210v : Gondacrus Remensis, Carmen in laudem sanctae Mariae, inc. « [S]anctorum lingua prophetarum cecinit nasciturum de virgine Christum », expl. « susurro corde et ore » (G.G. Meersseman, Der Hymnos Akathistos im Abendland, Freiburg, 1958, I, 137-144 ; cf. mss. Latin 2153, f. 133v-136v ; Reims 1394, f. 48-50).
    F. 210v-213r : Robertus Pullus, Sermo, inc. « [M]agnum quidem et difficile est nostrum propositum », expl. « domum dubvertet diaboli » (F. Courtney, dans Analecta gregoriana, 64, 1954, 33).
    F. 213r-214v : Robertus PullusRobertus Pullus, Sermo, inc. « H]eri, fratres karissimi, de bono conscientie vobiscum sermonem habuimus », expl. « Absit nobis gloriari… » (ibid., 33).
    F. 214v-216 : inc. « O homo omnis attende dignitatem tuam. Tante enim dignitatis te fecit Deus », expl. « et impositis vestimentis nostris sedeat super eam ».
    F. 216r-218r : inc. « Hodie si vocem Domini audieritis… (Ps 94, 8). Sed aperite aures vestras interiores », expl. « donec ad oris osculum veniamus » (cf. mss. Latin 12414, f. 170-171v ; Latin 13572, p. 53-54 ; Latin 18096, f. 63-64).
    F. 218v-221v : Robertus Pullus, Sermo, inc. « Discipuli cum Domino appropinqua[n]tes Jerusalem », expl. « qui venit in nomine Domini » (F. Courtney, dans Analecta gregoriana, 64, 1954, 33).
    F. 221v-224r : inc. « Egredimini filie Ierusalem et videte… (Ct 3, 11). Adhuc infirmis et delicatis ista exhortatio », expl. « in diademate matris » (attribué à Robert Pullen par F. Courtney, dans Analecta gregoriana, 64, 1954, 34, 44, attribution contestée par H.M. Rochais et I. Binont, qui éditent le texte et l'attribuent à s. Bernard dans Sacris erudiri, 15, 1964, 54-61).
    F. 224r-227r : Robertus Pullus, Sermo, inc. « Arbor si ceciderit ad aquilonem… (Ecl 11, 3). Grave dictum, vera tamen et immutabilis sententia », expl. « et arbor nostra cadet ad austrum » (F. Courtney, dans Analecta gregoriana, 64, 1954, 34).
    F. 227v-230r : inc. « Cantate Domino canticum novum… (Ps 97, 1). Vestrum est novum canticum cantare », expl. « canticum istud cantare poterimus » (attribué à Robert Pullen par F. Courtney, peut-être de s. Bernard, cf. H.M. Rochais et I. Binont, 140-145 et 210, qui éditent le texte).
    F. 230r-v : Bernardus Clarevallensis, Sermo XXXVIII de diversis, inc. « Pauperes quidem videmur et sumus », expl. « memor filii persequentis » (PL 183, 644-645).
    F. 231r-232r : Bernardus Clarevallensis, Sermo XXXVI de diversis, inc. « Deo eo quod nuperrime dictum est », expl. « si vero secundum carnem vixerimus, moriemur » (PL 183, 637-639).
    F. 232r-235r : Bernardus Clarevallensis, Sermo XXV de diversis, inc. « Quotuor mihi videntur orandi modos », expl. « Domine fons pietatis, misericordias tuas in eternum cantabo » (PL 183, 605-609).
    F. 235r-243r : Bernardus Clarevallensis, Sermones in psalmo XC, I-VI, inc. Qui habitat in audiutorio altissimi… (Ps 90, 1). Quis sit divini inhabitator », expl. « aut quod colitur » (PL 183, 185-200).

    F. 244r-264r : Gebuinus Trecensis, Sermones (Schneyer, Repert. lat. Serm., II, 165-168) :
    F. 244-245v : inc. « Venient ad vos in vestimentis… (Mt 7,15). Hec sunt salubria salvatoris nostri verba », expl. « a qua corruptione nos defendat. Qui vivit » (Schneyer n° 42).
    F. 245v-246v : inc. « Dixit Iesus Petro : Petre amas me ? (Io 21,17). A petra autem dictus est Petrus », expl. « studiose coaptande essent, ad cuius visionem… » (Schneyer n° 43).
    F. 246v-247v : inc. « Mulier chananea a finibus Tyri… (Mt 15,22). Hec mulier magna simplicium est », expl. « anima peccatrix ex illa hora » (Schneyer n° 35).
    F. 247v-249r : « Iesus infremuit, lacrimatus est… (Io 11,43). Iesus in universis que fecerit », expl. « ad se dignetur vocare, qui vivit… » (Schneyer n° 36).
    F. 249r-251v : inc. « Dominus dedit, Dominus abstulit (Iob 1,21). In hac verborum brevi superficie », expl. « David representatur » (Schneyer n° 37).
    F. 251v-252v : inc. « Erunt signa in sole et luna (Lc 21,25). Duo sunt adventus : primus occultus, secundus manifestus », expl. « fiunt quasi volatilia » (Schneyer n° 38).
    F. 252v-253v : inc. « Nolite conformari seculo… (Rm 12,2). Ordine naturali vitia prius evellit », expl. « veterem hominem renovas salvator » (Schneyer, n° 48).
    F. 253v-255r : inc. « Ecce dicit nova facio omnia (Apc 21,5). Et factum est dum trent leprosi mundati sunt », expl. eo nos interius curante » (Schneyer n° 39).
    F. 255r-256r : inc. « Transiens Petrus primam et secundam et terciam custodiam », expl. « et osculis sapientie, ad quos… », expl. et oscula nos perducat cum Petro, qui vivit… » (Schneyer n° 49).
    F. 256r-257r : inc. « Domine quid multiplicati sunt (Ps 3,2). Hec sunt verba David paophete orantis ad Dominum », expl. « protegat in eternum, vivens… » (Schneyer n° 1).
    F. 257r-258r : inc. « Et abducunt ei surdum et mutum (Mc 7,32). Surdum non audientem, mutum loqui non valentem », expl. « teneamus probitatem, eo nobis cooperante, qui vivit… » (Schneyer n° 2).
    F. 258v : blanc.
    F. 259r-260r : inc. « Resurrexit dominus. Sermo iste affectum est desiderabilis », expl. « resurgens virtute vivit et regnat… » (Schneyer n° 50).
    F. 260r-261r : inc. « Ascendit Christus in altum. Verba ista per ordinis gravitatem », expl. « tercium electorum anime » (Schneyer n° 51).
    F. 261v-263v : inc. « Iohannes clamabat : penitenciam agite (Mt 3,2). Grave iugum portamus exilio et miseria », expl. « aurora prelucens verum solem, eo prestantem » (Schneyer n° 3).
    F. 263v-264r : inc. « Diliges Dominum Deum tuum (Dt 6,5). Unum nobis hoc est diligere », expl. « omnes enim quotquot » (Schneyer n° 52).

Texts in this manuscript

Data Source: Mandragore

Illuminations and decoration

Participants

Provenance

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Le manuscrit a été copié en Angleterre, d’après l’écriture de certaines mains (cf. ff. 73-169) ; il provient des collectes effectuées par Jean de Gagny (14..-1549), aumônier du roi, dans des institutions religieuses, et il entra dans la Bibliothèque Royale sous Henri II (cf. au f. 364v la cote d’Henri II (1557-1559) : « Invent. XXXVII.II »). Sur le f. 1r, titre demi effacé (XIIe siècle), « Sermones sancti Bernardi », cote actuelle « 3730 » et cotes anciennes « 2204 » (Dupuy I), « 4605 » (Régius) ; sur le f. 1v, cote ancienne MDCCCCLXXVIII (Rigault I).

Life cycle of this book

Data sources