Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 11935

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q59346

  • Common Name :
    • bible de robert de billyng
  • Attested title :
    • Biblia sacra, dite Vulgate parisienne ou Bible de Paris, dite Bible de Robert de Billyng (Texte de la Vulgate avec prologues (f. 1-642) ; Etienne Langton, Interpretationes hebraicorum nominum (f. 643-705)
  • Other Form of the Shelfmark :
    • Département des manuscrits, Latin, 11935
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 11935
    • Paris. BnF, Latin 11935
  • Held at : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :
  • Script :
    • Littera formata textualis. Le nom du copiste, Robert de Billyng, est indiqué dans le colophon f. 642 : « Robertus de Billyng me fecit. Amen » : cf. Colophons de manuscrits occidentaux…, V, 1979, p. 244, n° 16 674 ; Rouse 2000, II, p. 128.
  • Composition :
    • 705 f. de parchemin, précédés de 4 gardes de papier moderne et de 2 gardes de parchemin (A, dégradé monté sur un autre f. de parchemin ; B), suivis de 3 gardes de papier moderne
  • Dimensions :
    • 300 × 195 mm ((justification : 195 x 130 mm)
  • Codicological details :
    • 61 cahiers de 12 f. à l’exception des 1 er , 55 e et 61 e cahiers : 1 2 (cahier formé de l’ancienne contregarde (A) et d’une ancienne garde volante (B)), 2 12 (f. 1-12), 3 12 (f. 13-24), 4 12 (f. 25-36), 5 12 (f. 37-48), 6 12 (f. 49-60), 7 12 (f. 61-72), 8 12 (f. 73-84), 9 12 (f. 85-96), 10 12 (f. 97-108), 11 12 (f. 109-120), 12 12 (f. 121-132), 13 12 (f. 133-144), 14 12 (f. 145-156), 15 12 (f. 157-168), 16 12 (f. 169-180), 17 12 (f. 181-192), 18 12 (f. 193-204), 19 12 (f. 205-216), 20 12 (f. 217-228), 21 12 (f. 229-240), 22 12 (f. 241-252), 23 12 (f. 253-264), 24 12 (f. 265-276), 25 12 (f. 277-288), 26 12 (f. 289-300), 27 12 (f. 301-312), 28 12 (f. 313-324), 29 12 (f. 325-336), 30 12 (f. 337-348), 31 12 (f. 349-360), 32 12 (f. 361-372), 33 12 (f. 373-384), 34 12 (f. 385-396), 35 12 (f. 397-408), 36 12 (f. 409-420), 37 12 (f. 421-432), 38 12 (f. 433-444), 39 12 (f. 445-456), 40 12 (f. 457-468), 41 12 (f. 469-480), 42 12 (f. 481-492), 43 12 (f. 493-504), 44 12 (f. 505-516), 45 12 (f. 517-528), 46 12 (f. 529-540), 47 12 (f. 541-552), 48 12 (f. 553-564), 49 12 (f. 565-576), 50 12 (f. 577-588), 51 12 (f. 589-600), 52 12 (f. 601-612), 53 12 (f. 613-624), 54 12 (f. 625-636), 55 6 (f. 637-642), 56 12 (f. 643-564), 57 12 (f. 655-666), 58 12 (f. 667-678), 59 12 (f. 679-690), 60 12 (f. 691-712), 61 3 (2+1) (f. 703-705).
      Aucune réclame apparente. – Signatures apparentes des feuillets du 26 e cahier (f. 289-294) numérotés en chiffres romains de I à VI ; du 27 e cahier (f. 301-306 numérotés selon l’ordre alphabétique de a-f. – Feuillets dégradés : ancienne contregarde A montée sur une ancienne garde volante B ; dernier feuillet (f. 705) fixé sur un feuillet de parchemin monté sur onglet ; partie inférieure du feuillet déchirée : lacunes dans le texte du f. 705ra et vb. Garde volante B et f. 1 montés sur onglet. – Transfert de texte sur la claie de l’ancienne contregarde du plat supérieur. – Encre effacée sur le f. 299ra.
      Lacérations constatées aux f. 156, 157, 275, 297, 324, 334, 475, 596, 598, 629, 632 (lettres historiées découpées) ; au f. 254 : (coin droit inférieur du f. restauré).
      Renvois dans le texte aux corrections ajoutées dans les marges, correspondant à des omissions, parfois inscrites dans un encadrement filigrané (f. 152, 153), à l’encre d’or (f. 131v), à l’encre bleue (f. 157v, 205v, 251), à l’encre rouge (f. 209v, 217)
      Signes humanistiques dans les marges (f. 158v, 196, 199, 204, 208 sq.)
      Feuillets blancs : f. 456rb et 456v marquant la fin d’une première partie de l’Ancien Testament s’achevant au Livre de Daniel et le début des livres des prophètes mineurs; les prologues ont été rattachés à la partie précédente (f. 455v-456) ; f. 642v marquant la fin du texte de la Bible et le début de la table des Interpretationes .
      Mise en page :
      Bible : texte disposé sur deux colonnes de 42 lignes. – Titres courants filigranés ; titres courants omis pour le Livre des Psaumes (f. 275-308) ; correction pour le Livre des rois III (grattage) aux f. 158-172 ; Livre I des Macabées non numéroté (f. 483-499v). – Incipits et explicits des différents livres rubriqués ou à l’encre bleue. – Noms des récitants des Lamentations de Jérémie rubriqués (f. 411v-413v). – Numérotation des chapitres en chiffre romains filigranés ; erreur de numérotation f. 156v ( sic XIIII pro XXIII etc.).
      Interpretationes nominum hebraicorum : texte disposé sur trois colonnes de 42 lignes. – Titre courant : lettres de l’alphabet filigranées correspondant à l’ordre des articles du feuillet. – Rubriques indiquant le changement de lettre alphabétique au cours du texte (A, B, C etc) et au sein de chaque chapitre (Aa, Ab, Ac etc).
    • Décoration: Les artistes ayant collaboré à la décoration du volume sont désignés dans l’inscription tracée à l’encre rouge à la suite du bref colophon, au f. 642 : « Jehan Pucelle, Anciau de Cens, Jacquet Maci il hont enluminé ce livre-ci ; ceste lingne de vermeillon que vous vees fu escrite en l’an de grace .CCC. et .XXVII. en un juedi darrenier jour d’avril, veille de mai, .V. o die ( rubr.) ». Le maître d’œuvre est l’artiste parisien Jean Pucelle à qui l’on doit le Bréviaire de Belleville, les Heures de Jeanne d’Evreux aujourd’hui conservées aux Cloisters, Acc. 54. 1.2 (expo. Paris, 1981, n° 239) et leBréviaire de la même reine, actuel ms. Chantilly, Musée Condé 51. On peut lui attribuer les scènes peintes dans les initiales historiées, au style novateur par rapport à des bibles un peu antérieures, comme celle de Philippe le Bel (ms BnF, Latin 248) : cf. Rouse, II, 83-84 ; Morand, 1961, p. 206, fig. 7, 8, 13-15 ; Morand, 1962, p. 45-47, pl. XIIa, XXIX b, XXXb et XXXI a et b; Sterling, 1987, p. 67-69, fig. 26.Anciau de Sens, identifiable avec l’enlumineur-décorateur Ancelot, payé par Pucelle dans le Bréviaire de Belleville, a exécuté les initiales figurées et leurs antennes à motifs végétaux : cf. Rouse 2000, II, p. 14. Le troisième artiste, Jacquet Macy est l’auteur de la décoration filigranée : cf. F. Avril,Bulletin monumental, t. 129, 1971, p. 256-259 ; Fastes, p. 291, n° 238 ; Rouse, II, p. 57. Décoration consistant en 72 initiales historiées par Jean Pucelle (6 lignes à 42 lignes : au f. 5, lettre « I » avec huit scènes illustrant la Création et la Crucifixion), au début des différents livres et des psaumes 26 (f. 280), 38 (f. 283), 51 (f. 286), 52 (f. 286), 80 (f. 293v), 109 (f. 299v), et 2 vignettes de la largeur d’une colonne (40 x 60 mm), introduisant le Livre de Joël (f. 461), le Livre d’Amos (f. 463) : cf. légendes sur la base en ligne de la BnF : http://www.mandragore.bnf.fr (ms. Latin 11935) Le manuscrit a été lacéré : 11 initiales historiées découpées aux f. 156 (Rois II), 157v (Malachie), 275 (début du Livre des Psaumes), 297 (Ps. 97), 324v (Cantique des cantiques), 334v (Ecclésiastique), 475v (Aggée), 596 (Épître aux Thesalonniciens), 598v (Épître à Timothée I), 629v (Épître canonique de Pierre II), 632v (Épître canonique de Jean II) Décoration secondaire :Bible : au début des prologues, lettres ornées vignettées (4 à 15 lignes), ornées parfois d’un dragon, sur fond or, à prolongement marginal vignetté, dues à Anciau de Sens : cf. http://www.mandragore.bnf.fr (ms. Latin 11935). – Au début des chapitres, initiales filigranées (2 l.), à prolongement de bandes de « I », alternativement rouges et bleus, or et bleus. – Au début des versets des Psaumes (f. 275-308), lettres filigranées (1 l.). – Encadrements de vignettes, ornés parfois de dragon (f. 308) prolongeant les initiales historiées, dus à Anciau de Sens : cf. http://www.mandragore.bnf.fr (ms. Latin 11935). – Numérotation des chapitres en chiffres romains filigranés bleus et or. – Bouts de ligne à l’encre bleue et or.Interpretationes nominum hebraicorum : lettre historiée (Jean Pucelle) au début du texte (f. 643ra). – Lettres ornées de vignettes (4 l.) introduisant les divisions du texte (changements alphabétiques : A, B, C…). – Initiale filigranée (2 l.) introduisant les divisions au sein de chaque chapitre (Aa, Ab, Ac etc.). – Lettres filigranées (1 ligne) au début de chaque article. – Bouts de lignes à la fin de chaque article.705 f. de parchemin, précédés de 4 gardes de papier moderne et de 2 gardes de parchemin (A, dégradé monté sur un autre f. de parchemin ; B), suivis de 3 gardes de papier moderne ; 300 × 195 mm ((justification : 195 x 130 mm)
  • Ruling :
    • Réglure : encre rouge
  • Binding :
    • Reliure XX e s., basane sur ais de bois.

Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-642. Bible : texte de la Vulgate avec prologues
    F. 1-4v. « Prologus ( titre courant) ». F. 1-4. [Lettre de saint Jérôme à Paulinus]. « Incipit epistula sancti Jeronimi de omnibus divine historie libris ( rubr .) ». « Frater Ambrosius michi munuscula perferens detulit …-… qui se semper cogitat esse moriturum » (Stegmüller, I, 284). – F. 4r-v. Prologus. « Incipit prologus sancti Jeronimi in Pentatheucum ( rubr .) ». « Desiderii mei desideratas accepi litteras qui quodam presagio …-… in latinum eos transfferre sermonem » (Stegmüller, I, 285). Explicit prologus. Incipit Liber Genesis qui dicitur hebraice Bresith ( rubr .) ».
    F. 5-29. « Genesis ( titre courant ) ». « In principio creavit Deus celum et terram …-… repositus est in loculo in Egipto ». « Explicit Liber Genesis. Incipit Liber Exodi ( à l’encre bleue ) ».
    F. 29v-48v. « Exodus ( titre courant ) ». « Hec sunt nomina filiorum Israel …-… in nocte videntibus populis Israel per cunctas mansiones suas ». « Explicit Exodus. Incipit Leviticus ( à l’encre bleue ) ».
    F. 49-62v. « Leviticus ( titre courant ) ». « Vocavit autem Moysen et locutus est …-… que mandavit Dominus Moysi et ad filios Israel in monte Synai ». « Explicit Leviticus. Incipit Liber Numeri ( à l’encre bleue ) ».
    F. 62v-81v. « Numeri ( titre courant ) ». « Locutus est Dominus ad Moysen in deserto Synai …-… in campestribus Moab super Jordanen contra Jericho ».
    F. 81v-98v. « Deuteronomius ( titre courant ) ». « Incipit Adabarun qui Deuteronomius prenotatur ( rubr .) ». « Hec sunt verba que locutus est Moyses ad (i exponctué ) omnem Israel …-… magnaque mirabilia que fecit Moyses coram universo Israel ».
    F. 98v-111. « Josue ( titre courant ) ». F. 98v-99. [Prologus]. « Incipit prologus in Libro Josue ( rubr .) ». « Tandem finito Penthateuco Moysi velud grandi fenore …-… syrenarum cantus surda debeamus aure transire (Stegmüller, I, 311). – F. 99-111. [Texte]. « Incipit Liber Josue ( rubr. ) ». « Et factum est post mortem Moysi …-… que data est ei in monte (n exponctué ) monte Effraym ».
    F. 111v-124. « Judicum ( titre courant ) ». « Incipit Liber Judicum ( rubr : f. 111) ». « Post mortem Josue consuluerunt filii Israel dominum dicentes …-… unusquisque quod sibi rectum videbatur hoc faciebat ». « Explicit Liber Judicum. Incipit Liber Ruth ( rubr .) ».
    F. 124-125v. « Ruth ( titre courant) ». « In diebus unius judicis, quando judices preerant …-… Ysai genuit David (i exponctué ) regem ».
    F. 125v-189. « Regum ( titre courant ) ». F. 125v-126v. [Prologus]. « Incipit prologus in primo Libro Regum ( rubr .) ». « Viginti et duas litteras esse apud Hebreos …-… obmutui et humiliatus sum et siului de bonis » (Stegmüller, I, 323). – F. 126v-143v « Regu[m] I ( titre courant ) ». « Incipit primus Liber Regum ( rubr .) ». « Fuit vir unus de Ramathaim Sophim …-… et jejunaverunt septem (i exponctué ) diebus ». – F. 143v-157v. « Regu[m] II ( titre courant ) ». « Incipit secundus Liber Regum ( rubr .) ». « Factum est autem, postquam mortuus est Saul …-… et cohibita est plaga ab Israel ». – F. 157v-174. « Regu[m] III ( titre courant ) ». « « Incipit Malachim, id est Regum Liber tercius ( rubr .) ». « [E]t rex David senuerat habebatque etatis plurimos dies …-… juxta omnia que fecerat pater ejus ». « Explicit Liber tercius Regum. Incipit Liber quartus ( rubr .) ». – F. 174-189. « Regu[m] IIII ( titre courant ) ». « Prevericatus est autem Moab in Israel …-… et dabatur ei a rege per singulos dies omnibus diebus vite sue ».
    F. 189-222. « Para[lipomenon] ( titre courant ) ». F. 189-203v. [I Paralipomenon]. F. 189r-v. [Prologus]. « Incipit prologus in primo Libro Paralipomenon ( rubr .) ». « Si septuaginta interpretum pura et ut ab eis in grecum versa est edicio…-… si aures surde sunt ceterorum » (Stegmüller, I, 328). F. 189v-203v. [Texte]. « Incipit primus Liber Paralipomenon ( rubr. ) ». « Adam, Seth, Enos, Chaynan, Malalehel …-… sive in cunctis regnis terrarum ». « Explicit Dabreiamin primus Liber, id est verba dierum. Incipit prologus in Libro .II. o(rubr. ) ». – F. 203v-222. [II Paralipomenon]. F. 203v-204. [Prologus]. « Eusebius Jeronimus Dominioni et Rogaciano suis …-… et in Hebreis voluminibus non legatur ». F. 204-222. [Texte]. « Incipit secundus Liber Paralipemenon ( rubr .) ». « Confortatus est ergo Salomon filius David…-… et tibi est gloria in secula seculorum. Amen ». « Explicit Paralimpomenon. Incipit prologus in Libro Esdre ( rubr. ) ».
    F. 222-242. « Esdre ( titre courant ) ». F. 222r-v. [Prologus]. « Utrum difficilius sit facere …-… quoniam illorum detraccione et odio decerrebor » (Stegmüller, I, 330). – F. 222v-227v. [Texte]. « Incipit primus Liber Esdre ( rubr .) ». « In anno primo Cyri regis Persarum …-… et fureunt et eis mulieres que perpererant filios ». « Explicit Liber Esdre prophete. Incipit Liber Neemie prophete ( rubr .) ». – F. 227v-234v. « Neemie ( titre courant ) ». « Verba Neemie filii Helchie. Et factum est in mense …-… Memento mei, Dominus meus, in bonum ». « Explicit Liber Neemie. Incipit Liber secundus Esdre. – F. 234v-242. « II Esdre ( titre courant ». « Et fecit Josias Pascha in Jerosolimis …-… celebrare leticiam secundum testamentum Domini Dei in Israel ».
    F. 242-247v. « Thobie ( titre courant ) ». F. 242. [Prologus]. « Chromacio et Elyodoro episcopis Jeronimus presbiter …-… quod jubere estis dignati complesse » (Stegmüller, I, 332). « Explicit prologus. Incipit Liber Thobie ( rubr. ) ». – F. 242v-247v. [Texte]. « Tobias ex tribu et civitate Neptalim …-… tam Deo quam hominibus et cunctis habitantibus terram ». « Explicit Liber Thobie. Incipit prologus in Libro Judith ( rubr .) ».
    F. 247v-254. « Judith ( titre courant ) ». F. 247v. [Prologus]. « Apud Hebreos Liber Judith inter agiographa legitur …-… vinceret et insuperabilem superaret » (Stegmüller, I, 335). – F. 247v-254. [Texte]. « Incipit Liber Judith ( rubr. ) ». « Arphaxat itaque, rex Medorum …-… ex illo tempore usque in presentem diem ». « Explicit Liber Judith. Incipit prologus in Libro Hester ( rubr .).
    F. 254-260v. « Hester ( titre courant ) ». F. 254rv. [Prologus]. « Librum Hester variis translacionibus constat esse viciatum …-… Nos enim juxta morem Hebreorum ordinem prosequi et in LXX a edicione maluimus » (Stegmüller, I, 341). – F. 254v-260v. [Texte]. « In diebus Assueri qui regnavit ab India …-… pro exemplo contemptus et inobediencie”. « Explicit Liber Hester. Incipit prologus in Libro Job ( rubr .) ».
    F. 260v-274v. « Liber Job ( titre courant ) ». F. 260v-261v. [Prologus]. « Cogor per singulos scripture divine libros adversariorum …-… et studiosum se magis quam malivolum probet » Stegmüller, I, 344). – F. 261v. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Si aut fiscellam junco texerem aut palmarum folia complicarem …-… venturus ratus quam ex aliorum negocio » (Stegmüller, I, 357). – F. 261v-274v. [Texte]. « Incipit Liber Job ( rubr .) ». « Vir erat in terra Hus, nomine Job …-… et mortuus est senex et plenus dierum ».
    F. 275-308. [Psalterium, avec rubrique introductive pour chaque psaume ; titre courant omis ]. F. 274v. « Incipit Liber hymnorum vel soliloquiorum prophete David de Christo ( rubr .) ». – F. 308. « Explicit Psalterium. Incipit prologus in Libro Salomonis ».
    F. 308-320v. « Parabole Salomonis ( titre courant ) ». F. 308r-v. [Prologus]. « Jungat epistola quos jungit sacerdocium …-… suum saporem servaverint » (Stegmüller, I, 457). – F. 308v. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Tres libros Salomonis silicet Proverbia …-… Et idcirco qui legis semper pegrina memento ». (Stegmüller, I, 455) – F. 308v-309. « Item alius prologus (rubr .) ». « Tribus nominibus vocatum Salomonem fuisse …-… et nescit esse se regem » (Stegmüller, I, 456). – F. 309-320v. [Texte]. « Incipiunt parabole Salomonis ( rubr .) ». « Parabole Salomonis, filii David regis Israel …-… et laudent eam in portis opera sua ». « Expliciunt parabole Salomonis. Incipit prologus in Libro Ecclesiastes ( rubr .) ».
    F. 320v-324v. « Liber Eccle[siastes] ( titre courant ) ». F. 320v. [Prologus]. « Memini me hoc ferme quinquennio …-… opinionum rivulos consectarer » (Stegmüller, 462). – F. 320v-324. [Texte]. « Incipit Liber Ecclesiastes ( rubr .) ». « Verba Ecclesiastes, filii David regis Jerusalem …-… sive bonum sive malum sit ». « Explicit Liber Ecclesiastes. Incipit prologus in Cantica canticorum ( rubr .) ».
    F. 324v-326v. « Canticum canticor[um] ( titre courant ) ». F. 326v. [Prologus]. « Cantica canticorum eo quos super omnia cantica …-… id est meliora melioribus nuncupantur » (Stegmüller –). – F. 324v-326v. [Texte]. « Incipiunt Cantica canticorum ( rubr .) ». [O]sculetur me osculo oris sui …-… super montes aromatum ».
    F. 326v-334v. « Liber Sapiencie ( titre courant ) ». F. 326v. [Prologus]. « Incipit prologus in Libro Sapiencie ( rubr .) ». « Liber Sapiencie apud Hebreos …-… in passio diligenter exprimitur » (Stegmüller, I, 468). – F. 326v-334v. [Texte]. « Incipit Liber Sapiencie ( rubr .) ». « Diligite justiciam, qui judicatis terram …-… in omnio tempore eciam in omni loco assistens eis ».
    F. 334v-356. « Liber Ecclesiastic[i] ( titre courant ) ». F. 334v. [Prologus]. « Incipit prologus in Libro Ecclesiastici (rubr.) ». « Multorum nobis et magnorum per legem …-… qui secundum legem Domini proposuerunt vitam agere » (Stegmüller –). – F. 334v-356. [Texte]. « Incipit Liber Ecclesiastici ( rubr. ) ». « [O]mnis sapiencia a Domino Deo est …-… et dabit vobis mercedem vestram in tempore suo ».
    F. 356-381v. « Liber Ysaie ( titre courant ) ». F. 356r-v. [Prologus]. « Incipit prologus in Libro Ysaie prophete ( rubr .) ». « Nemo, cum prophetas versibus viderit esse descriptos …-… ne Judei de falsitate scripturarum ecclesiis ejus diucius insultarent » (Stagmüller, I, 482). – F. 356v. « Item alius prologus ( rubr. ) ». « Ysaias in Jerusalem nobili genere eortus est …-… quas olim Ezechias rex jacto obstruxerat pulvere » (Stegmüller, I, 480). – F. 356v-381v. [Texte]. « Incipit Liber Ysaie prophete ( rubr .) ». « Visio Ysaie filii amos quam vidit super Judam …-… usque ad sacietatem visionis omni carni ».
    F. 381v-414v. « Jeremias ( titre courant ) ». F. 381v-382. [Prologus]. « Incipit prologus in Jeremiam prophetam ( rubr .) ». « Jheremias propheta cui hic prologus scribitur …-… scriptitantem insaniam invidorum provocare » (Stegmüller, I, 487) ; F. 382. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Joachim, filius Josie, cujus .XIII. anno prophetare orsus est …-… fortitudinis fuisse victoriam sed Domini voluntatis » (Stegmüller, I, 490) ; F. 382. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Jeremias Anatholites qui est viculus tribus …-… magna ibi eum religione Egipti venerantur » (Stegmüller, I, 486) ; F. 382. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Jeremias propheta qui interpretatur excelsus Domini …-… in Egipto cum populo fuit » (Stemüller, I, ?) ; F. 382-411v. [Texte]. « Verba Jeremie filii Elchie …-…et amaro animo suspirans et ejulans dixit ». – F. 411v-413v. « Lamentacio ( titre courant ) ». « Incipit Lamentacio Jeremie, que est in titulo Kinoth cum assolucione litterarum hebraicarum ( rubr .) ». « Aleph ( rubr .). Quomodo sedet sola civitas …-…discooperiet peccata tua ». « Expliciunt Lamentaciones. Incipit Oratio Jeremie. – F. 413v-414. « Oracio ( titre courant ) ». « Recordare, Domine, quid acciderit nobis …-…iratus es contra nos vehementer ». « Explicit Liber Jeremie prophete. Incipit prologus in Libro Baruch ( rubr .) ».
    F. 414-417v. « Baruch ( titre courant ) ». F. 414. [Prologus]. « Liber iste qui Baruch nomine …-… novissimisque temporibus indicant » (Stegmüller, I, 491). – F. 414-417v. [Texte]. « Incipit Liber Baruch ( rubr .) ». « Et hec verba libri que scripsit (librum) Baruch…-…nam erit longe ab (i exponctué ) ab obprobiis ». « Explicit Liber Baruch. Incipit prologus in Libro Ezechielis prophete ( rubr .) ».
    F. 417v-444. « Liber Ezechielis ( titre courant ) ». F. 417v. [Prologus]. « Ezechiel propheta cum Joachim rege Juda captivus …-… hoc est apud nos manducans senecias » (Stegmüller, I, 492). – F. 417v-418. « Item alius prologus ( rubr. ) ». « Ezechiel qui in latinum vertitur fortitudo …-… omnem turpitudinem Samarie et Jerusalem ». – F. 418-444. [Texte]. « Incipit Liber Ezechielis prophete ( rubr .) ». « Et factum est in .XXX. o anno …-… et nomen civitatis ex illa die : Dominus ibidem. Amen ». « Explicit Liber Ezechielis prophete. Incipit prologus in Libro Danielis prophete ( rubr .) ».
    F. 444-455v. « Liber Danielis ( titre courant ) ». F. 444r-v. [Prologus]. « Danielem prophetam juxta .LXX. interpretes Domini salvatoris …-… labuntur aut amore aut odio « (Stegmüller, I, 494). – F. 445-455v. [Texte]. « Incipit Liber Danielis prophete ( rubr .) ». « Anno tercio regni Joachim regis Jude …-… qui liberavit Danielem de lacu leonum ». « Explicit Liber Danielis prophete. Incipit prologus .XII. prophetarum ( rubr .) ».
    F. 455v-456. [Prologi .XII. prophetarum]. « Prologus ( titre courant ) ». F. 455v-456. [Prologus]. « Non idem ordo est. XII. prophetarum …-…qui ante eos habent titulos prophetaverunt » (Stegmüller, I, 500). – F. 456. « Item alius prologus (rubr .) ». « Regule sunt hee sub quibus significationibus …-…aliquociens autem Israel ad totas .XII. tribus refertur » (Stegmüller, I, 501). – F. 456. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Duplex est apud Hebreos …-… ut cetera sunt conscripta ». – F. 456 « Item alius prologus ( rubr .) ». « Osee Crebro nominatus est …-… ad se reditum prestolari » (Stegmüller, x).
    F. 457-460v. «Liber Osee ( titre courant ) ». F. 457. [Prologus]. « Incipit prologus in Libro Osee prophete ( rubr .) ». « Temporibus Ozie et Joathan …-… et purificasse monstratur » (Stegmüller, I, 507). – F. 457-460v. [Texte]. « Incipit Liber Osee prophete ( rubr .) ». « Verbum Domini quod factum est ad Osee …-… prevaricatores vero coruent in eis ». « Explicit Liber Osee prophete. Incipit prologus in Libro Joelis prophete ( rubr .) ».
    F. 460v-462v. « Liber Joel ( titre courant) ». F. 460v-461. [Prologus]. « Sanctus Johel apud Hebreos post Osee ponitur …-… audire celi et auribus percipe terra » (Stegmüller, I, 511). – F. 461. « Item alius prologus ( rubr. ) ». « Joel, filius Fatuel, describit terram …-… ac regibus quibus Osee prophetavit » (Stegmüller, 510). – F. 461-462v. [Texte]. « Incipit Liber Joel prophete ( rubr .) ». « Verbum Domini quod factum est …-… commorabitur in Syon ». « Explicit Liber Joelis prophete. Incipit prologus in Libro Amos prophete ( rubr .) ».
    F. 462v-466. « Liber Amos ( titre courant ) ». F. 462v. [Prologus]. « Ozias rex cum Dei religionem sollicite emularetur …-… processuram voluit demonstrare (Stegmüller, I, 515). – F. 462v-463. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Amos pastor et rusticus …-… et exalta vocem tuam etc » (Stegmüller, I, 512). – F. 463 « Item alius prologus ( rubr .) ». « Hic Amos propheta non fuit pater Ysaie …-… sepultusque est cum patribus suis » (Stegmüller, I, 513). – F. 463-466. [Texte]. « Incipit Liber Amos prophete ( rubr .) ». « Verba Amos qui fuit in pastoralibus …-… dicit Dominus Deus tuus ». « Explicit Amos propheta. Incipit prologus in Libro Abdie prophete ( rubr .) ».
    F. 466r-v. « Liber Abdie ( titre courant ) ».F. 466. [Prologus]. « Jacob patriarcha fratrem habuit Esau …-… Abdias servus Domini in nostro sonat eloquio » (Stegmüller, I, 519). – F. 466. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Abdias qui interpretatur …-… hasta percutit spirituali » (Stegmüller, I, 526). – F. 466r-v. [Texte]. « Incipit Liber Abdie prophete ( rubr .) ». « Viso Abdie. Hec dicit Dominus …-… et erit domino regnum. Amen ». « Explicit Liber Abdie prophete. Incipit prologus in Libro Jone prophete ( rubr .) ».
    F. 466v-468. « Liber Jone ( titre courant ) ». F. 466v. [Prologus]. Sanctum Jonam Hebrei affirmant filium fuisse …-… et quo a facie tua fugiam » (Stegmüller, 524). – F. 467. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Jona columba et dolens filius …-… quo pergitur Tyberiadem » (Stegmüller, I, 521). – F. 467. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Jona columba pulcherrima naufragio suo …-… sub nomine Ninive sabbatum annunciat » (Stegmüller, I, 522). – F. 467-468. [Texte]. « Incipit Liber Jone prophete ( rubr. ) ». « Et factum est verbum Domini ad Jonam …-… et sinistram suam et jumenta multa ». « Explicit Liber Jone prophete. Incipit prologus in Libro Michee prophete ( rubr. ) ».
    F. 468-470v. « Liber Michee ( titre courant ) ». F. 468. [Prologus]. « Temporibus Joathe et Achaz et Ezechie …-… et interitum ad futurum denunciavit » (Stegmüller, I, 526). – F. 468. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Micheas de Morastim coheres Christi vastavionem …-… maxillam percussit judicis Israel » (Stegmüller, x ). – F 468-470v. [Texte]. « Verbum Domini quod factum est …-… que jurasti patribus nostris a diebus antiquis ». « Explicit Liber Michee prophete. Incipit prologus in Libro Naum prophete ( rubr .) ».
    F. 470v-471v. « Liber Naum ( titre courant ) ». F. 470v. [Prologus]. « Naum propheta, ante adventum regis assyriorum …-… in consequentibus libri hujus demonstrabitur » (Stegmüller, I, 528). – F 470v. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Naum consolator orbis …-… evangelizantes et annunciantes pacem » (Stegmüller, I, 527). – F 470v-471v. [Texte]. « Incipit Liber Naum prophete ( rubr. ) ». « Onus Ninive. Liber visionis Naum Helcesei …-… non transiit malicia tua semper ». « Explicit Liber Naum prophete. Incipit prologus in Libro Abacuc prophete ( rubr .) ».
    F. 471v-473v. « Liber Abacuc ( titre courant ) ». F. 471v-472. [Prologus]. « Quatuor prophete in .XII. prophetarum volumine sunt …-… et miseriam [in]venire desiderat » (Stegmüller, I, 531). – F. 472-r-v. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Abacuch luctator fortissimus …-… et cornua in manibus suis » (Stegmüller –). – F 472v-473v. [Texte]. « Incipit Liber Abacuc prophete ( rubr .) ». « Onus quod vidit Abacuch …-…deducet me victor in psalmis canentem ». « Explicit Liber Abacuc prophet. Incipit prologus in Libro Sophonie prophete ( rubr .) ».
    F. 473v-475. « Liber Sofonie ( titre courant ) ». F. 473v. [Prologus]. « Tradunt Hebrei cujuscumque prophete pater …-… textu leccionis denunciavit » (Stegmüller,I, 534). – F 473v-475. [Texte]. « Incipit Liber Sophonie prophete ( rubr .) ». Verbum Domini quod factum est ad Sophoniam …-… coram oculis vestris, dicit Dominus ». « Explicit Liber Sophonie prophete. Incipit prologus in Libro Aggei prophete ( rubr .) ».
    F. 475-476. « Liber Aggei ( titre courant ) ». – F. 475. [Prologus]. « Jeremias propheta ob causam periurii Sedecchie …-… et interitum regnorum exteriorum significant » (Stegmüller, I, 538). – F. 475-476. [Texte]. « Incipit Liber Aggei prophete ( rubr .) ». « [I]n anno secundo Darii regis …-… dicit Dominus exercituum ». « Explicit Liber Aggei. Incipit prologus in Libro Zacharie prophete ( rubr .).
    F. 475-481. « Liber Zacharii ( titre courant ) ». F. 476r-v. [Prologus]. « Anno secundo Darii regis Medorum …-… de terra Chaldeorum prophete per noctem est revelata » (Stegmüller, I, 539). – F. 476v. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Zacharias memor Domini sui …-… sedentem super pullum asine filum subjugalis » (Stegmüller, I, 540). – F. 476v-481. [Texte]. « Incipit Liber Zacharie prophete ( rubr .) ». « In mense octavo in anno secundo Darii …-… in domo Domini exercituum in die illa ». « Explicit Liber Zacharie prophete. Incipit prologus in libro Malachie prophete ( rubr .) ».
    F. 481-482v. « Liber Malachie ( titre courant ) ». F. 481. [Prologus]. « Deus per Moysen populo Israeli …-… quod deos alienos coluerunt significant » (Stegmüller, I, 543). – F. 481. « Item alius prologus ». « Malachias latine interpretatur angelus …-… quando et Aggeus » (Stegmüller, I, 545). – F. 481-482v. [Texte]. « Incipit Liber Malachie prophete ( rubr .) ». « Onus verbi Domini ad Israel in manu Malachie …-… et percuciam terram anathemate. Amen ». « Explicit Liber Malachie prophete. Incipit prologus Machabeorum ( rubr .) ».
    F. 482v-511. « Libri Machabeorum ( titre courant ) ». F. 482v-483. [Beati Rabani Mauri Commentaria in Libros Machabeorum. Prologus ad Ludovicum regem Franciae]. « Domino excellentissimo et in cultu christiane religionis …-… ad veram et eternam beatitudinem pervenire concedat » ( PL , 109, col.1126-1128 ; Stegmüller, I, 547). – F. 483. « Item alius prologus ( rubr .) [Beati Rabani Mauri, Commentaria in Libros Machabeorum, alter prologus] ». « Reverentissimo et omni caritatis officio …-… omni tempore nostri memorem conservare dignetur » ( PL , 109, col. 1128 ; Stegmüller, I, 553). – F. 483. « Item alius prologus ( rubr. ) ». « Machabeorum Libri duo prenotant prelia …-… hortabatur ad gloriam Passionis » (Stegmüller, I, 551). – F. 483-499v. « L. Machabeorum [I] ( titre courant ) ». « Incipit Liber Machabeorum ( rubr .) ». « Et factum est posquam percussit Alexander …-… princeps sacerdotum post patrem suum ». – F. 499v-511. « Liber Machabeorum II ( titre courant ) ». « Incipit Liber secundus Machabeorum ( rubr .) ». « Fatribus qui sunt per Egiptum …-… Hic ergo erit consummatus ».
    F. 511-528v. « Secundum Matheum ( titre courant ) ». F. 511v. [Prologus]. « Incipit prologus in Evangelium Mathei ( rubr : f. 511) ». « Matheus ex Judea sicut in ordine primus …-… diligenter esse disposicionem querentibus » (Stegmüller, 590). – F. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Matheus cum primo predicasset Evangelium …-… in aquila exprimitur divinatis sacramentum » (Stegmüller, I, 589). « Explicit prologus. Incipit Evangelium secundum Matheum ( rubr .) ». – F. 512-528v. [Texte]. Liber generacionis Jhesu Christi filii David …-… omnibus diebus usque ad consummacionem seculi ». « Explicit Matheus. Incipit prologus Marci evangeliste ( rubr .) ».
    F. 528v-539. « Marcus evangelista ( titre courant ) ». F. 528v. [Prologus]. « Marcus evangelista Dei electus et Petri in baptismate filius …-… qui autem incrementum prestat Deus est » (Stegmüller, I, 607). – F. 528v-539. [Texte]. « Inicium Evangelii Jhesu Christi filii Dei …-… et sermonem confirmante sequentibus signis ». « Explicit Evangelium secundum Marcum. Incipit prologus in Evangelio secundum Lucam ( rubr .) ».
    F. 539-557. « Secundum Lucam ( titre courant ) ». F. 539. [Prologus]. « Lucas Syrus nacione (i exponctué ) Anthiocensis …-…videremur quam fastidientibus prodidisse » (Stegmüller, I, 620). – F. « Item alius prologus ( rubr .) ». « Quoniam quidem multi conati sunt …-… de quibus eruditus es veritatem » (Luc, I, 1-4, traité comme prologue ). – F. 539-557. [Texte]. « Incipit Evangelium secundum Lucam ( rubr .) ». « Fuit in diebus Herodis regis Judee …-… in temple laudantes et benedicentes Deum ».
    F. 557-570v. « Secundum Johannem ( titre courant ) ».F. 557. [Prologus]. « Incipit prologus in Evangelio secundum Johannem ( rubr. ) ». « Hic est Johannes evangelista unus ex discipulis Dei …-… et Deo magisterii doctrina servetur » (Stegmüller, I, 624). – F. 557v-570v. [Texte]. « Incipit Evangeliumsecundum Johannem ( rubr .) ». « In principio erat verbum …-… eos qui scribendi sunt libros ». « Explicit Evangelium Johannis. Incipit prologus in Epistula ad Romanos ( rubr .) ».
    F. 570v-577v. « Epistola Pauli ad Romanos ( titre courant ) ». « F. 570v. [Prologus]. « Romani sunt in partes ( sic pro partibus) (i exponctué ) Ytalie …-… scribens eis a Corintho per Timotheum (Stegmüller, I, 677). – F. 570v-577v. [Texte]. « Incipit Epistola Pauli ad Romanos ( rubr. ) ». « Paulus servus Jhesu Christi vocatus apostolus …-… cui honor et gloria in secula seculorum. Amen ».
    F. 577v-584. « Prima Epistola ad Corinthios ( titre courant ) ». F. 577v. [Prologus]. « Incipit prologus in prima Epistola ad Corinthios ( rubr .) ». « Corinthii sunt Achaici …-… scribens eis ab Epheso per Timotheum discipulum suum ». (Stegmüller, I, 685). – F. 577v-584. [Texte]. « Incipit prima Epistula ad Corinthios ( rubr .) ». « Paulus vocatus apostolus …-… in Christo Jhesu domino nostro. Amen ».
    F. 584-588v. « Epistola secunda ad Corinthios ( titre courant ) ». F. 584. [Prologus]. « Incipit prologus in secunda Epistola ad Corinthios ( rubr. ) ». « Posta actam penitenciam …-… sed emendatos ostendens » (Stegmüller, I, 699). – F. 584-588v. « Incipit Epistola secunda ad Corinthios ( rubr .) ». « Paulus apostolus Christi Jhesu per voluntatem Dei …-… sit cum omnibus vobis. Amen ».
    F. 588v-590v. « Epistola ad Galatas ( titre courant ) ». F. 588v. [Prologus]. « Galathe sunt Greci …-… scribens eis ab Epheso » (Stegmüller, I, 707). – F. 588v-590v. [Texte]. « Incipit Epistola ad Galatas ( rubr. ) ». « Paulus apostolus non ab hominibus …-… Gracia Domini nostri Jhesu Christi cum spiritu vestro fratres. Amen».
    F. 590v-593. « Epistola ad Ephesios ( titre courant ) ». F. 590v. [Prologus]. « Incipit prologus in Epistola ad Ephesios ( rubr .) ». « Ephesii sunt Asiani …-… per Tithicum dyachonem » (Stegmüller, I, 715). – F. 590v-593 « Incipit epistola ad Ephesios ( rubr .) ». « Paulus apostolus Jhesu Christi per voluntatem Dei …-… Dominum nostrum Jhesum Christum in corrupcione. Amen ».
    F. 593-594v. « Epistola ad Philipenses ( titre courant ) ». F. 593. [Prologus]. « Philipenses sunt Macedones …-… scribens eis a Roma de carcere per Epafroditum » (Stegmüller, I, 728). – F. 593-594v. [Texte]. « Incipit Epistola ad Philipenses ( rubr .) ». Paulus et Tymotheus servi Jhesu Christi …-… cum spiritu vestro. Amen ».
    F. 594v-596. « Epistola ad Colocenses ( titre courant ) ». F. 594v. [Prologus]. « Colocenses et hii sicut Laodicenses …-… et Onesimum acolitum » (Stegmüller, I, 736). ). – F. 594v-596. [Texte]. « Incipit Epistola ad Colocenses ( rubr .) ». « Paulus apostolus Jhesu Christi per volunatatem Dei …-… Gracia Domini Jhesu vobiscum. Amen ».
    F. 596-597v. « Prima Epistola ad Thessalonicenses ( titre courant ) ». F. 596. [Prologus]. « Thessalonicenses sunt Macedones …-… scribens eis ab Athenis per Tithicum et Onesimum». (Stegmüller, I, 747). – F. 596-597v. [Texte]. « Incipit Epistola ad Thessalonienses ». « [P]aulus et Silvanus et Timotheus ecclesie Thessalonicensium …-… Gracia Domini nostri Jhesu Christi cum omnibus vobis. Amen ».
    F. 597v-598v. « Secunda Epistola ad Thessalonicenses ( titre courant ) ». F. 597v. [Prologus]. « Incipit prologus in Epistola secunda ad Thessalonicenses ( rubr .) ». « Ad Thessalonicenses secundam scribit epistolam …-… et Onesimum acolitum » (Stegmüller, I, 752). – F. 597v-598v. [Texte]. « Incipit secunda Epistola ad Thessalonicenses ( rubr .) ». « Paulus et Silvanus et Tymotheus et Silvanus ecclesie Thessalonicensium …-… Gracia Domini nostri Jhesu Cristi cum omnibus vestris. Amen ».
    F. 598v-600. « Prima Epistola ad Timotheum ( titre courant ) ». « Incipit prologus in prima Epistola ad Timotheum ( rubr. ) ». « Tymotheum instruit …-… scribens a Macedonia per Tithicum dyaconem » (Stegmüller, I, 765). – F. 598v-600. [Texte]. [P]aulus apostolus Christi Jesu, secundum imperium [D]ei …-… cura fidem exciderunt. Gracia Dei tecum. Amen».
    F. 600-601v. « Secunda epistola ad Timotheum ( titre courant ) ». F. 600. [Prologus]. « Incipit prologus in secunda Epistola ad Timotheum ( rubr .) ». « Item Tymotheo scribit de exhortacione martirii …-… scribens ei (i exponctué ) ab urbe Roma » (Stegmüller,772). – F. 600-601v. [Texte]. « Incipit secunda Epistola ad Timotheum ( rubr .) ». « Paulus apostolus Christi Jhesu …-… Gracia Dei vobiscum ».
    F. 601v-602. « Epistola ad Titum ( titre courant ) ». F. 601v. [Prologus]. « Incipit prologus in Epistola ad Titum ( rubr .) ». « Tythum commonefacit et instruit …-… scribens ei a Ninopoli » (Stegmüller, I, 780). – F.601v-602. [Texte]. « Incipit Epistola ad Titum ( rubr .) ». « Paulus servus Dei, apostolus Jhesu Christi …-… Gracia Dei cum omnibus vobis. Amen ».
    F. 602r-v. « Epistola ad Philomenem ( sic pro Philemonem; t itre courant ) ». F. 602. [Prologus]. « Incipit prologus in Epistola ad Philomenem ( rubr .) ». « Philemoni familiares litteras facit …-… scribens ei ab urbe Roma de carcere » (Stegmüller, I, 783). – F. 602r-v. [Texte]. « Incipit Epistola ad Philemonem ( rubr .) ». « Paulus vinctus Christi Jhesu et Tymotheus frater …-… Gracia Domini nostri Jhesu Christi cum spiritu vestro. Amen ».
    F. 602v-607v. « Epistola ad Hebreos ( titre courant ) ». F. 602v. [Prologus]. « Incipit prologus in epistola ad Hebreos (rubr.) ». « In primis dicendum est …-…post excessum beati apostoli Pauli greco sermone exposuit (Stegmüller, I, 793). – F. 602v-607v. [Texte]. « Incipit Epistola ad Hebreos ( rubr .) ». « Multipharie multisque modis oli Deus loquens …-… Gracia Dei cum omnibus vobis. Amen ».
    F. 607v-625v. « Liber actuum apostolorum ( titre courant ) ». F. 607v. [Prologus]. « Incipit prologus in Actibus apostolorum (rubr .) » (Stegmüller, I, 640). « Lucas antiochensis nacione Syrus …-… cum omni fiducia sine prohibicione. Amen ».
    F. 625v-633v. [Epistolae canonicae]. F. 625v-626. [Prologus]. « Incipit prologus in Epistolis canonicis ( rubr .) ». « Non ita est ordo apud Grecos …-… nec sancte Scripture veritatem poscentibus denegabo » (Stegmüller, I, 809). – F. 626-627v. « Epistola Jacobi ( titre courant ) ». « Incipit Epistola Jacobi ( rubr .) ». « Jacobus Dei et Domini nostri …-… et operit multitudinem peccatorum ». – F. 627v-629v. « Prima Epistola Petri ( titre courant ) ». « Incipit prima Epistola Petri ( rubr .) ». « Petrus apostolus Jhesu Christi electis …-… Gracia vobis omnibus qui estis in Christo Jhesu. Amen ». – F. 629v-630v. « Secunda Epistola Petri ( titre courant ) ». « Incipit secunda Epistola Petri ( rubr .) ». « [S]ymon Petrus servus et [a]postolus Jhesu Christi …-… nunc et in diem eternitatis. Amen ». – F. 630v-632v. « Prima Epistola Johannis apostoli ( titre courant ) ». « Incipit prima Epistola Johannis apostoli ( rubr .) ». « Quod fuit ab inicio …-… custodite vos a simulacris. Amen ». – F. 632v. « Secunda Epistola Johannis ( titre courant ) ». « Incipit secunda Epistola Johannis ( rubr .) ». « [S]enior electe Domine et natis ejus …-… Salutant te filie sororis tue electe. Amen ». – F. 632v-633. « Tercia Johannis Epistola ( titre courant ) ». « Incipit tercia Epistola Johannis ( rubr .) ». « Senio Gayo karissimo …-… Salutant te amici. Saluta tu amicos nominatim ». – F. 633r-v. « Epistola Jude ( titre courant ) ». « Incipit Epistola Jude ( rubr .) ». « Judas Jhesu Christi servus, frater autem Jacobi …-… imperium et potestas ante omnia secula, et nunc et in omnia secula. Amen ».
    F. 633v-642. « Liber Apocalipsis ( titre courant ) ». F. 633v-634. [Prologus]. « Incipit prologus in Apocalipsis Johannis ( rubr .) ». « Omnes qui pie volunt vivere …-… Visio Ysaie, hoc est, et parabole Salomonis » (Stegmüller, I, 839). – F. 634-642. [Texte]. « Incipit Liber Apocalipsis ( rubr .) ». « Apocalipsis Jhesu Christi quam dedit illi Deus …-….Gracia Domini nostri Jhesu Christi cum omnibus vobis. Amen ». F. 642 : Explicit textus Biblie ».
    F. 643-705. [Stephanus Langton, Intepretationes hebraicorum nominum]. « Incipiunt interpretationes hebraicorum nominum, et primo a nominibus habentibus .A. post .A. ( rubr .) ». « Aad. Apprehendens vel apprehensio …-… Zuzim consiliantes eos vel consilatoers eorum ». « Expliciunt int[erpreta]ciones Biblie ».

Texts in this manuscript

Data Source: Mandragore

Coat of arms and marks

Paris, BNF, lat. 11935, f. 512 (Armoiries de Jean Boucart)

Paris, BNF, lat. 11935, f. 512 (Devise de Jean Boucart)

Illuminations and decoration

Participants

Former owners

Formerly part of

Provenance

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Historique
    Ce manuscrit fait partie du très petit nombre de bibles latines copiées à Paris au XIVe siècle. Pour François Avril, le parchemin d’une grande finesse, la calligraphie, la décoration soignée du manuscrit dénotent « un commanditaire de haut rang qui appartenait peut-être à la famille royale » (Avril 1998, n° 195) et cette bible, datée de1327, enluminée par un peintre actif à la cour, pourait avoir appartenu au roi Charles IV le Bel.
    L'inventaire des joyaux du roi Charles VI établi en 1391 mentionne parmi les ouvrages conservés à Vincennes : « une Bible en latin, couverte d’une chemise de drap de soye sur un moisy a .IIII. fermoirs d’argent armoyez des armes de France, a une pipe d’or esmaillee des armes de France, et se commence ou second feuillet : Hœc docens» (BnF, ms. Français 21445, f. 96v). Le ms. est de nouveau cité dans l'inventaire de 1400 : « Item une Bible en latin, couverte d’une chemise de drap de soye sur un moisy a quatre fermouers d’argent armoyé des armes de France, et en la pipe armoyé desdites armes, et se comance ou second feuillet : Et doctus » (Bnf, ms. Français 21446, f. 123 ; éd. Henwood 2004, n° 1266). L’incipit du 2e f. (Lettre de s. Jérôme à Paulinus) se lit au f. 2, l. 2 (début du paragraphe) : « Hec doctus Plato nescivit », et il n'est pas impossible que la bible du Louvre puisse être identifiée au ms. BnF, Latin 11935.
    En 1472, la Bible de Robert de Billyng fut offerte par le roi Louis XI à son confesseur, Jean de Boucart, évêque d’Avranches, dont les armes apparaissent au f. 512. L’ouvrage passa entre les mains de Jacques de Matignon, baron de Torigny, puis de Jacques de Silly, évêque de Sées (1511-1539), et de Pierre de Silly, abbé de Saint-André-en-Gouffern (1550). Il faisait partie, au XVII e siècle, des collections de Pierre Séguierchancelier de France . Au verso de la garde B a été collé l’ex-libris d’Henri-Charles de Cambout de Coislin, évêque de Metz (1697) qui légua sa collection de manuscrits à l’ abbaye de Saint-Germain-des-Prés en 1731. Le volume, confisqué sous la Révolution, entra à la Bibliothèque nationale en 1795-1796 : cf. L’art au temps des rois maudits : Philippe le Bel et ses fils, 1998, n° 195.
    Le ms. Latin 11935 fut exposé avec les manuscrits les plus précieux de la BnF à la fin du XIX e siècle (av. 1881), dans la grande galerie de la Bibliothèque nationale, ainsi qu’en témoigne la cote inscrite sur le verso de l’ancienne contregarde : « Exp. XI-192 » : cf. Bibliothèque nationale, département des Manuscrits,Notice des objets exposés , Paris, 1881, p. 34, n° 192.
    Colophon, f. 642 : « Robertus de Billyng me fecit ». Dans l’interligne, en petits caractères : « Jehan Pucelle, Anciau de Cens, Jacquet Maci il hont enluminé ce livre-ci ; ceste lingne de vermeillon que vous vees fu escrite en l’an de grace .CCC. et .XXVII. en un juedi darrenier jour d’avril, veille de mai, .V. o die ( rubr .) ».
    Mentions au bas des f. 1 et 2 : « Madalenne Dorbect » ; « Michel Herlart ».
    Sur le verso de la garde B, ex-libris de l’abbaye de Saint-Germain-des-Prés : « Ex Bibliotheca MSS. COISLINIANA, olim Segueriana, quam illust[rissimus] HENRICUS DU CAMBOUT, Dux DE COISLIN, Par Franciae, episcopus Metensis, etc. Monasterio S. Germani a Pratis legavit. An. .M. .DCC. .XXXII ».
    Anciennes cotes : « 961bis » (ancienne cote sur le contreplat supérieur) ; « d. 874 » ; « N 92 ».

Notes

Data Source: Bibale

  • Bible de Robert de Billyng (f. 1-642) ; Etienne Langton, Interpretationes hebraicorum nominum (f. 643-705)

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Origine : Paris

Life cycle of this book

Data sources