Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 5239

Biblissima authority file: https://data.biblissima.fr/entity/Q64346

  • Attested title :
    • Varia de computo
  • Other Form of the Shelfmark :
    • Département des manuscrits, Latin, 5239
    • BnF lat. 5239
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 5239
    • Paris, BnF, lat. 5239
    • Paris. BnF, Latin 5239
  • Held at : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date of Origin :
  • Place of Origin :
  • Script :
    • Écriture minuscule caroline.
  • Support Material : Parchemin.
  • Composition :
    • 239 ff., précédés et suivis par quatre gardes en parchemin et en papier.
  • Dimensions :
    • 330 x 260 mm (justif. 240 x 165 mm).
  • Codicological details :
    • 32 cahiers, tous quaternions sauf les cahiers 1 (f. 1-3, un binion manquant du dernier feuillet), 4 (f. 20-23, un binion), 19 (f. 136-144, un quaternion plus un feuillet ajouté 143), 26 (f. 193-199, un quaternion manquant du dernier feuillet), 28 (f. 208-214, un quaternion manquant du dernier feuillet), 31 (f. 231-235, un ternion manquant du quatrième feuillet), et 32 (f. 236-239, un binion).
      Numérotation des cahiers originale en chiffres romains au centre de la marge inférieure de la dernière page des cahiers 1-16 et 18-3 (numérotés I-XVI et XVIII-XXXII). Numérotation des cahiers ajoutée en lettres latines au centre de la marge inférieure de la première page des cahiers 1-32. Foliotation moderne à l’encre en chiffres arabes sur la marge supérieure externe du recto.
    • France (Limoges)239 ff., précédés et suivis par quatre gardes en parchemin et en papier330 x 260 mm (justif. 240 x 165 mm).
  • Ruling :
    • Réglure à la pointe sèche sur deux bifeuillets à la fois avec incision primaire sur le côté poil (2 old style) : justification simple, quatre rectrices majeures (Muzerelle 1-1/0/2-2/J) ; 30 longues lignes.
  • Binding :
    • Reliure du XIXe s., sur ais de bois en chagrin rouge ; dos à cinq nerfs au chiffre de Louis-Philippe (1830-1848) ; titre au dos en lettres dorées : « Dionysii exigui Cyclus paschalis etc. ». Contregardes en papier marbré ; gardes en papier marbré (I et IV’), en papier (II et III’), et en parchemin (III-IV et I’-II’).
  • Stamp :
    • Aux f. 2r et 239v, estampille de la « Bibliotheca regia » identique au modèle Josserand-Bruno n° 5 (premier quart du XVIIIe siècle).

IIIF collection

IIIF Manifests in this collection

Digitization type not specified

Codicological aspects

  • Parchemin, 239 f., 325 × 260 mm (texte : 240 × 170 mm), une main principale, 30 lignes, initiales et titres en bleu et rouge, figures soignées en rouge, bleu et vert, illustrations des constellations (215r-225r). Recueil homogène et soigné de comput et d’astronomie. Les sections astrologiques sont de la main du scribe principal. Les f. 1-3 et 238-239 formaient à l’origine un groupe, le f. 238 devant suivre le f. 2

    (Source : Persée - DER-IRHT, LXXXIV)

Contents

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • F. 1r-2r (addition) : Isidorus Hispalensis, Etymologiarum siue Originum libri XX, liber 13, cap. 10-11 ; inc. « dictae a Graeco uocabulo quod ... », expl. « ... ut Alitis Austri ». — CPL 1186 ; Isidoro di Siviglia, De mundo et partibus, éd., trad. et comment. G. Gasparotto, Paris : Les Belles Lettres, 2004.
    F. 2v (addition) : Jours égyptiaques ; inc. « Nam sunt tres dies isti observandi per omnia ... », expl. « ... dies per omnia observandi sunt » ; deuxième inc. « Mense Ianuario die II et VI ...», expl. « ... studium declinare memento ». — Cf. R.M. Liuzza, Anglo-Saxon Prognostics. An Edition and Translation of Texts from London, British Library, MS Cotton Tiberius A.III, Woodbridge, 2011, p. 70 n° 265.
    F. 3r (addition) : Bernard Itier, Chronicon Sancti Martialis (excerptum), avec une note de Bernard Itier. — Cf. H. Duplès-Agier, Chroniques de Saint-Martial de Limoges, Paris, 1874.
    F. 3v (addition) : Donation à Saint-Martial.
    F. 4r-20r : Dionysius Exiguus, Cyclus paschalis ; inc. « Domino beatissimo et nimium desiderantissimo patri Petronio episcopo Dionisius Exiguus. Paschalis festi ratione quam multorum diu frequanter a nobis exposcit instantia ... ».
    F. 20v-21r :Chronicon Sancti Martialis (830-930, plus additions datées 1025 et 1530).
    F. 21v : blanc.
    F. 22r : Maurus Honoratus Servius, Commentarius in Vergilii Aeneidos libros, livre X, v. 272 ; inc. « Hanc stellam Electram dicunt ... », expl. « ... et cetera mala significat ». — Cf. Thordike-Kibre, n° 596. Pronostics d'après l'apparition des comètes, tirés du commentaire de Servius sur l'Enéide de Virgile.
    F. 22v-23v : blancs.
    F. 24r-32r : Beda Venerabilis, De natura rerum ; inc. « Naturas rerum varias labentis et aevi ... », expl. « ... ad occidentem extenditur ». — CPL 1343 ; Beda Venerabilis, Opera didascalica 1. De orthographia ; De arte metrica et de schematibus et tropis ; De natura rerum, éd. C.W. Jones et alii, Turnhout : Brepols, 1975 (CCSL 123A).
    F. 32r-38v : Beda Venerabilis, De temporibus ; inc. « Tempora momentis horis diebus ... », expl. « ... menses non impleant ». — CPL 2318 ; Beda Venerabilis, Opera didascalica 3. Magnus circulus seu tabula paschalis. Kalendarium sive Martyrologium. De temporibus liber. Epistolae (ad Pleguinam, ad Helmwaldum, ad Wicthedum), éd. C.W. Jones, Turnhout : Brepols, 1980 (CCSL 123C).
    F. 39r : Diagramme des orbites.
    F. 39v : blanc.
    F. 40r-95v : Beda Venerabilis, De temporum ratione ; inc. « De natura rerum et ratione temporum ... », expl. « ... propagaret genus humanum ». — CPL 2320 ; Beda Venerabilis, Opera didascalica 2. De temporum ratione, éd. C.W. Jones, Turnhout : Brepols, 1977 (CCSL 123B).
    F. 96r-125v : Ratio calculandi, sive computus ; inc. «Ratio calculandi primo de diebus mensium. Ianuarius Augustus et December ... », deuxième inc. « Si vis scire diem septimanae in XIIII luna ...», expl. « ... lineas coartari ad centrum necesse est sicut in rotis radios ut subiecta figura demonstrat ».
    F. 125v : Diagramme astronomique.
    F. 126r : blanc.
    F. 126v-127r : Tables de comput.
    F. 127v (addition) : Abbo Floriacensis, Computus. Cf. ms. Bern, Burgerbibliothek, 250 ; Abbo of Fleury and Ramsey, Commentary on the Calculus of Victorius of Aquitaine, éd. A. M. Peden, London : The British Academy, 2003 (Auctores Britannici Medii Aevi ; 15).
    F. 128r-v : Tables.
    F. 129r-134v : Calendrier de Saint-Martial.
    F. 135r-137v : Tables.
    F. 138r : Diagramme.
    F. 138v-139r : De nominibus ventorum ; inc. «Ventorum primum cardinalis septentrio frigidus et nivalis ... », expl. « ... si circuli similitudinem prudens lector inquirat ». Suivi par les vers sur les noms des vents, Versus de ventorum nominibus ac speris subpositis, inc. « Quattuor a quadro consurgunt limite venti ... », expl. « ... Argestemque graviocitant cognomine prisco ».
    F. 139r-144v : Diagrammes et tables.
    F. 145r-152v : Isidorus Hispalensis, Etymologiarum siue Originum libri XX (CPL 1186, liber 5, inc. « Chronica Graece dicitur quae Latine temporum series appellatur », expl. « Lucifer vesperus et reliqua »).
    F. 153r-158r : Isidorus Hispalensis, Etymologiarum siue Originum libri XX (CPL 1186, liber 3, inc. « Astronomia est astrorum lex », expl. « In superna contemplatione conlocaret »).
    F. 158r-162r : Isidorus Hispalensis, Etymologiarum siue Originum libri XX (CPL 1186, liber 13, inc. « Mundus est caelum et terra », expl. « ut Alitis Austri »).
    F. 162v-164v : Nonnulla de gradibus consanguinitatis et affinitatis (inc. « Mense ianuario intrante die primo », expl. « Germani Germanae »).
    F. 165r-166r : Diagrammes des parentés.
    F. 166v-167r : Petosiris, Epistola ad Nechepsonem regem de divinatione mortis et vitae, suivie du diagramme avec inscription en grec.
    F. 167v-168v : blancs.
    F. 169r-193r : Beda Venerabilis, De temporum ratione (CPL 2320, mutilé au début, inc. « Adam annorum cxxx genuit Sed », expl. « Mereamur accipere palmam »).
    F. 193v-196r : Breve chronicon ab orbe condito, ad Carolum Magnum.
    F. 196r-214r : Anonymi liber de temporum ratione.
    F. 214v : blanc.
    F. 215-225r : De sideribus, cum figuris (inc. « Fenix arcuturus maius », expl. « Eo quod contraria sit canis »).
    F. 225v-231v : Computistica (inc. « Duo sunt extremi vertices mundi », expl. « Virgo figuratur stellis »).
    F. 231v-232r (addition) : Donations pour Saint-Martial.
    F. 232v-233r : blancs.
    F. 232v-236r : Tables de comput.
    F. 236v (addition) : Question de comput.
    F. 237r : blanc.
    F. 237v (addition) : Institution d’un anniversaire.
    F. 238r-239v : De gradibus consanguinitatis et affinitatis (inc. « <...>tem ubi habuerit Ianuarius dies IIII et dies VI », expl. « Germani Germanae »).

Data Source: Persée - DER-IRHT, LXXXIV

  • 2v «Mense Ianuario intrante die primo, secundo, exiente die VII — nec pecus minuare, sanguinem nec impendere. Sunt autem alii plures » . = Jours égyptiens [MMLB, 133 ; Liuzza 2011, 70 n. 265]

    2v «Nam sunt tres dies isti observandi per omnia, id est kal. April‹is› — ante XL dies moriturus erit. Istis (!) dies per omnia observandi sunt » . = Jours égyptiens [MMLB, 133 ; Liuzza 2011, 70 n. 265]

    2v «Mense Ian‹uario› die II et VI et XVI sanguinem noli minuare. Mense Feb. Die II — Mense Decemb‹re› VII et XXII ab illo studium declinare memento » . = Jours égyptiens [MMLB, 133 ; Liuzza 2011, 70 n. 265]

    22r «De differentia cometarum. Hanc stellam electram dicunt cumqua Iuppiter concubuit — rapinas, bella, et caetera mala significat » [TK, 596]. = Pronostics d’après l’apparition des comètes, tirés du commentaire de Servius (IVe s.) sur l’Enéide (X. 272) de Virgile [R. Caldini Montanari, «Un frammento del Servio Danielino nel Parisinus lat. 5239 » , Prometheus 16, 1990, p. 245-249 ; Juste 2007, 23 n. 61]

    162v «Mense Ianuario intrante die primo, secundo, exiente die septimo… Si quis in his diebus in lecto inciderit, non cito evadet — aut vir aut mulier quicquid ad profectum desiderat » . = Jours égyptiens [MMLB, 133]

    162v «Dies enim Aegyptiacis in quibus nullisque modis ac per nulla (!) necessitate (!) — natus fuerit mala morte cum labore moriturus erit » . = Jours égyptiens (trois lundis périlleux) [MMLB, 133]

    162v «Istis (!) dies per omnia observandi sunt : Mense Ian‹uario› die secundo et VI et XVI sanguinem noli minuere — ab illo studium declinare memento » . = Jours égyptiens [MMLB, 133]

    162v-163r «Item ubi habuerit Ian‹uarius› dies IIII et dies VI aut dies XXX — et ubi habuerit Dec‹ember› dies III et dies XX » . = Jours égyptiens

    163r «IIII non. Ian‹uarii›, VIII kal. Feb‹ruarii› — IIII id. Dec‹embri›, XVIII kal. Ian‹uarii› » . = Jours égyptiens

    166v-167r «Petosiris Nechepso regi salutem. De his quae a me ad humanae vitae cautelam — adversa omnia provenient. Explicit » (avec figure, alphabet numérique, table de division par 29 et valeurs numériques des jours lunaires). = Sphère de Pétosiris [HMES, I, 692 ; Van de Vyver, 676 ; éd. critique notamment d’après ce ms. par Tolles, 57-60 ; reprod. du f. 167r (contenant la figure) dans B. Kühnel, The End of Time in the Order of Things. Science and Eschatology in Early Medieval Art, Regensburg, 2003, p. 340 (planche 93) ; Juste 2004, 103 n. 19 ; Juste 2007, 258 ; Liuzza 2011, 70 n. 265]

    238r «Item ubi habuerit Ian‹uarius› dies IIII et dies VI aut dies XXX — Et ubi habuerit Decem‹ber› dies III et dies XX » . = Jours égyptiens

    238r «IIII non. Ian‹uarii›, VIII kal. Feb‹ruarii› — III id. Decemb‹ri›, XVIII kal. Ian‹uarii› » . = Jours égyptiens.

Texts in this manuscript

Data Source: Mandragore

Data Source: Manuscripta medica

Anonyme : De diebus aegyptiacis [Latin].

Anonyme : De macrocosmo et microcosmo [Latin].

Illuminations and decoration

Participants

Former owners

Formerly part of

Origin

Provenance

Data Source: BnF Archives et manuscrits

  • Le manuscrit a appartenu à l'abbaye de Saint-Martial de Limoges. Il a été annoté par Adémar de Chabannes, et porte des notes autographes du moine et bibliothécaire de cette abbaye, Bernard Itier, de la fin du XIIe s. (f. 3r). Ensuite, le ms. entra dans la collection de Jean-Baptiste Colbert (1619-1683), où il porte la cote 1020 (f. 2r). Il entra dans la Bibliothèque royale en 1732 avec les autres manuscrits colbertins.

Data Source: Persée - DER-IRHT, LXXXIV

  • Colbert

Notes

Data Source: Biblissima

  • D. Juste, Catalogus Codicum Astrologorum Latinorum. II. Les manuscrits astrologiques latins conservés à la Bibliothèque nationale de France à Paris (Documents, études et répertoires de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes, 84), Paris, 2015, p. 61-63 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2015_cat_84_1)

Bibliography

    • CCMB III, p. 58
    • Delisle 1868-1881, I, p. 388 n. 2, 389 n. 3, 392 n. 2, 393 n. 2, 394 n. 8 et 397
    • R. Derolez, Runica manuscripta. The English Tradition, Bruges, 1954, p. 329-332
    • Wickersheimer 1966, p. 64-65 (n° 54)
    • Munk Olsen, I, p. 408-409
    • Tolles, 55
    • R. Landes, Relics, Apocalypse, and the Deceits of History. Ademar de Chabannes, 989-1034, Cambridge, (Mass.)/ London, 1995, p. 346-349
    • Gautier Dalché, p. 116 (n° 4)
    • Borst 2001, I, p. 131-133 et 148
    • Juste 2004a, p. 192
    • Borst 2006, I, p. 269-270
    • Blume/ Haffner, I. 1, p. 415-421 (avec reprod. des illustrations, I. 2, fig. 640-656).

Life cycle of this book

Data sources