Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 13392

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q60088

  • Titre attesté :
    • Gregorius I, Homiliae XL in Evangelia.
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 13392
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 13392
    • Paris. BnF, Latin 13392
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Écriture minuscule caroline tardive.
  • Décoration :
    • Deux miniatures à pleine page inscrites sous des arcades à colonnes : f. 258r, saint Grégoire ayant la colombe sur son épaule, reçoit le livre des mains d’un moine ; f. 258v, saint Pierre tenant la clef reçoit le livre des mains d’un moine. Les dessins sont réalisés à l’encre et laissés en réserve, ou avec des motifs ornementaux en rouge (f. 258v).
      Initiales à éléments végétaux et animaux entremêlés, colorées en vert, rouge et jaune, parfois en bleu également : f. 4v Dominus (7 lignes) ; f. 8v Querendum (12 lignes) ; f. 12v Redemptoris (9 lignes) ; f. 22v Ex (7 lignes), f. 26v In (14 lignes), anthropomorphe ; f. 27r Quia (11 lignes), partiellement zoomorphe et historiée avec deux personnages qui se donnent la main ; f. 28v Cum (4 lignes) ; Sicut (8 lignes) ; f. 33r In (10 lignes) ; In (13 lignes), anthropomorphe ; f. 37r Rem (3 lignes) ; f. 43r Redemptor (11 lignes), partiellement zoomorphe et historiée avec la figure du Christ et d’un personnage tenant une lance ; f. 47v Dubitari (8 lignes), historiée avec les figures du Christ tenant un livre et le globe ; f. 51v Pensate (14 lignes), historiée avec la figure de saint Grégoire ; f. 56r Multis (7 lignes), partiellement zoomorphe et habitée par un personnage ; f. 59v Maria (9 lignes) ; f. 76r Fractus (13 lignes) ; f. 83v Prima (17 lignes) ; f. 91v Audistis (8 lignes) ; f. 96r Quod (9 lignes) ; f. 123v Hoc (9 lignes) ; f. 134v Aestivum (9 lignes), partiellement zoomorphe, habitée par une figure humaine ; f. 158r Textum (10 lignes) ; f. 173v Cogitanti (4 lignes) ; f. 181r Dominus (8 lignes), habitée par des animaux ; f. 186r Sancti (7 lignes) ; f. 189v Cum (7 lignes) ; f. 193r Audistis (8 lignes) ; f. 196r Lectio (7 lignes) ; f. 100v Celorum (8 lignes) ; f. 204v Sepe (9 lignes) ; f. 210v Sancti (8 lignes), habitée par des figures humaines et animales ; f. 214v Dominus (9 lignes), habitée par des figures animales ; f. 227v Cum (8 lignes) ; f. 234v Quia (8 lignes) ; f. 241v Quia (7 lignes), partiellement zoomorphe ; f. 249r Si (7 lignes).
      Initiales de couleur à l’encre rouge. Rubriques à l’encre rouge. Incipit à lettres capitales et onciales à l’encre rouge (f. 2v-3r). Premiers mots de chaque texte en lettres capitales et onciales, à l’encre brune ou rouge ou verte.
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 258 ff., précédés et suivis d’une garde en papier.
  • Dimensions :
    • 260 x 175 mm (justif. 188 x 105 mm).
  • Aspects codicologiques :
    • 33 cahiers s’ouvrant sur le côté poil, tous quaternions sauf le cahier 1 (f. 1-2, un bifeuillet). L’actuel cahier 10 doit être replacé entre les cahiers 8 et 9, dans l’ordre : 8 (f. 51-58), 10 (f. 67-74), 9 (f. 59-66), 11 (f. 75-82).
  • Réglure :
    • Réglure à la mine de plomb (Muzerelle 2-2/0/2-2/J) ; 24 longues lignes.
  • Reliure :
    • Reliure du XVIIe siècle sur ais de carton couvert de parchemin ; dos à sept doubles nerfs, avec cote ancienne « 163 » à l’encre. Contregardes et gardes en papier.
  • Estampille :
    • Aux f. 1r et 147v, estampille de la « Bibliothèque Nationale » identique au modèle Josserand-Bruno n° 17 (1792-1802).

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Gregorius I, Homiliae XL in Evangelia (CPL 1711, éd. R. Étaix 1999, CCSL 141) :
    F. 1r-2r : Tabula homiliarum.
    F. 2v-4r : Gregorius Magnus, Epistula ad Secundinum, inc. « Inter sacra missarum sollemnia », expl. « certiores fiant ».
    F. 4r-8r : Homilia I, inc. « Erunt signa in sole et luna… (Lc 21, 25-26). Dominus ac Redemptor noster paratos », expl. « timendo prevenitis, ipso adiuvante… ».
    F. 8r-12r : Homilia VI, inc. « Cum audisset Iohannes in vinculis… (Mt 11, 2-3). Querendum nobis est, fratres carissimi », expl. « vocari ab eo angeli cum Iohanne valeatis, quod ipse… ».
    F. 12r-22r : Homilia XX, inc. « Anno quintodecimo imperii Tiberii… (Lc 3, 1-2). Redemptoris precursor quo tempore verbum », expl. « superne misericordie pignus tenemus ? ».
    F. 22r-26v : Homilia VII, inc. « Miserunt Iudei ab Ierusolimis… (Io 1, 19). Ex huius nobis lectionis verbis », expl. « ex humilitate valeatis ».
    F. 26v-28v : Homilia VIII, inc. « Exiit edictum a Cesare Augusto… (Lc 2, 1-2). Quia largiente Domino missarum sollemnia », expl. « factus est deus homo ».
    F. 28v-33r : Homilia X, inc. « Cum natus esset Iesus… (Mt 2, 1-2). Sicut ex lectione evangelica », expl. « ad eam malis amaricati redeamus ».
    F. 33r-39r : Homilia XIX, inc. « Simile est regnum caelorum homini patri familias… (Mt 20, 1). In explanatione sua multa ad loquendum », expl. « Deus meus misericordia mea ».
    F. 39r-43r : Homilia XV, inc. « Exiit qui seminat… (Lc 8, 5). Lectio sancti evangelii quam modo, fratres carissimi », expl. « consortes esse valeatis ».
    F. 43r-47r : Homilia II, inc. « Assumpsit Iesus duodecim discipulos suos… (Lc 18, 31). Redemptor noster praeuidens ex passione », expl. « dedit laudem deo ».
    F. 47r-51r : Homilia XVI, inc. « Ductus est Iesus in desertum… (Mt 4, 1). Dubitari a quibusdam solet », expl. « iuste competit relaxemus ».
    F. 51r-55v : Homilia XVIII, inc. « Quis ex vobis arguit me… (Io 8, 46). Pensate, fratres carissimi, mansuetudinem Dei », expl. « postmodum evadere nequaquam possit ».
    F. 55v-58v et 67r-68v : Homilia XXI, inc. « Maria Magdalene et Maria Iacobi… (Mc 16, 1-3). Multis vobis lectionibus, fratres carissimi », expl. « dedit unicum filium suum, per eundem Dominum… ».
    F. 68v-70r : Homilia XXIII, inc. « Duo ex discipulis ibant in castellum… (Lc 24, 13-14). In cotidiana vobis sollempnitate laborantibus », expl. « sed ut proprios recipiat ad regnum, qui vivit… ».
    F. 70v-74v et 59r : Homilia XXIV, inc. « Manifestavit se iterum… (Io 21, 1-2). Lectio sancti evangelii que modo in vestris auribus », expl. « ad perfectionem roborat, per Dominum nostrum… ».
    F. 59r-66v et 75-75v : Homilia XXV, inc. « Maria stabat ad monumentum… (Io 20, 11). Maria Magdalene, que fuerat in civitate peccatrix », expl. « aeterno consolabitur gaudio, qui vivit… ».
    F. 75v-83r : Homilia XXII, inc. « Una sabbati Maria Magdalene… (Io 20, 1). Fractus longa molestia stomachus », expl. « adiuvat ipse quem amamus, Iesus… ».
    F. 83r-91v : Homilia XXVI, inc. « Cum sero factum esset… (Io 20, 19-20). Prima lectionis huius evangelicae questio », expl. « hominum singulariter amatis, qui vivit… ».
    F. 91v-95v : Homilia XIV, inc. « Ego sum pastor bonus… (Io 10, 11). Audistis, fratres carissimi, ex lectione evangelica eruditionem vestram », expl. « in perventione satiemur, prestante Domino… ».
    F. 95v-103r : Homilia XXIX, inc. « Euntes in mundum universum… (Mc 16, 15-16). Quod resurrectionem dominicam discipuli tarde crediderunt », expl. « desiderium nostrum ipse qui dedit Iesus… ».
    F. 103v-111v : Homilia XXX, inc. « Si qui diligit me… (Io 14, 23). Libet, fratres carissimi, evangelicae verba lectionis », expl. « non relinquitur, sed datur, per Dominum… ».
    F. 112r-123v : Homilia XL, inc. Homo quidam erat dives… (Lc 16, 19-20). In verbis sacri eloquii, fratres carissimi », expl. « per se in vestris mentibus loquatur, qui vivit ».
    F. 123v-134r : Homilia XXXVI, inc. « Homo quidam fecit cenam… (Lc 14, 16). Hoc distare, fratres carissimi, inter delicias », expl. « ad illum vero amore flagramus, qui vivit… ».
    F. 134r-149r : Homilia XXXIV, inc. « Erant appropinquantes ad Iesum… (Lc 15, 1-2). Aestiuum tempus quod corpori meo valde contrarium est », expl. « factus est iudex noster, qui vivit… ».
    F. 149r-158r : Homilia XXXIX, inc. « Cum appropinquaret Iesus Ierusalem… (Lc 19, 41-42). Lectionem brevem sancti evangelii brevi si possum », expl. « disponit ipse de quo loquimur, qui vivit ».
    F. 158r-171r : Homilia XXXVIII, inc. « Simile factum est regnum celorum… (Mt 22, 1-2). Textum lectionis evangelice, fratres carissimi », expl. « dignatus est assumere naturam nostram, qui vivit… ».
    F. 171r-173v : Homilia XXVIII, inc. « Erat quidam Regulus… (Io 4, 46). Lectio sancti evangelii, quam modo, fratres, audistis », expl. « quam per fidem tenetis, per Iesum… ».
    F. 173v-181r : Homilia XXXIII, inc. « Rogabat Iesum quidam pharisaeus… (Lc 11, 37). Cogitanti michi de Marie penitentia flere », expl. « quae fletibus lavatur in Iesu Christo Domino nostro, qui vivit… ».
    F. 181r-186r : Homilia XXXI, inc. « Arborem fici habebat quidem… (Lc 13, 6). Dominus et redemptor noster per evangelium suum », expl. « gaudia mansura, per Dominum… ».
    F. 186r-189r : Homilia III, inc. « Loquente Iesu ad turbas… (Mt 12, 46). Sancti evangelii, fratres carissimi, brevis est lectio recitata », expl. « desideria in mente trucidamus ».
    F. 189r-193r : Homilia IV, inc. « Misit Iesus duodecim discipulos… (Mt 10, 5). Cum constet omnibus, fratres carissimi, quia redemptor », expl. « bonis actibus cum festinatione preparemur ».
    F. 193r-195v : Homilia V, inc. « Ambulans Iesus secus mare… (Mt 5, 18). Audistis, fratres carissimi, quia ad unius iussionis vocem », expl. « ad propria contempnenda perducatur ».
    F. 196r-200v : Homilia IX, inc. « Homo quidam peregre proficiscens… (Mt 25, 14). Lectio sancti evangelii, fratres carissimi, sollicite considerare », expl. « lucrum nos quod fecimus excuset ».
    F. 200v-204v : Homilia XI, inc. « Simile est regnum celorum thesauro… (Mt 13, 44). Celorum regnum, fratres carissimi, idcirco terrenis rebus », expl. « sine labore capiatis ».
    F. 204v-210v : Homilia XII, inc. « Simile est regnum celorum decem virginibus… (Mt 25, 1). Sepe uos, fratres carissimi, admoneo prava opera fugere », expl. « quia nescitis diem neque horam ».
    F. 210v-214v : Homilia XIII, inc. « Sint lumbi vestri precincti… (Lc 12, 35). Sancti evangelii, fratres carissimi, aperta vobis est lectio recitata », expl. « si priusquam veniat semper timeatur ».
    F. 214v-227v : Homilia XVII, inc. « Designavit Dominus Iesus et alios… ‘Lc 10, 1). Dominus ac salvator noster, fratres carissimi, aliquando nos sermonibus », expl. « in tuis oculis esse valeamus, per Dominum… ».
    F. 227v-234r : Homilia XXVII, inc. « Hoc est preceptum meum (Io 15, 12). Cum cuncta sacra eloquia dominicis plena sint preceptis », expl. « nunc decertantes iuvat, per Iesum… ».
    F. 234v-241v : Homilia XXXII, inc. « Si quis vult post me venire… (Lc 9, 23). Quia Dominus ac redemptor noster novus homo venit », expl. « citius adepturi sumus, per eum qui vivit… ».
    F. 241v-249r : Homilia XXXV, inc. « Cum audieritis prelia… (Lc 21, 9). Quia longius ab urbe digressi sumus », expl. « concite opitulatur in temptatione, per Iesum… ».
    F. 249r-257v : Homilia XXXVII, inc. « Si quis venit ad me et non odit patrem… (Lc 14, 26). Si consideremus, fratres carissimi, que et quanta sunt », expl. « nobis aeterne pacis remedia contulit, Iesus… ».

Texte du manuscrit

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenants

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Le manuscrit a été probablement produit à l’abbaye Saint-Pierre de Corbie (cf. au le f. 3r, l'ex-libris de Corbie et la mention du contenu, du XVIIe siècle : « Ex libris Corbeiensis abbatie. Gregorii papae Homiliae in evangelia et imagines antiquae Petri et Gregorii »), où il a été utilisé comme lectionnaire, d’après les divisions en leçons selon le cursus monastique. Il figure dans les inventaires de Corbie du XIIIe siècle (n° 84, « Omelie Gregorii », cf. Delisle, Cabinet des manuscrits, II, p. 435), et dans celui de 1621 (n° 75 ; cf. E. Coyecque, Catalogue des manuscrits des bibliothèques de France, XIX, p. XI-XLVIII).
    En 1638, le volume, comme d’autres manuscrits de Corbie, a été porté à Saint-Germain-des-Prés (cf. ex-libris et les cotes anciennes au f. 1r, « Sancti Germani a Pratis », « N. 793 » et « olim 163 »).
    Il entra à la Bibliothèque Nationale avec d’autres manuscrits de Saint-Germain, entre décembre 1795 et février 1796.
    Sur le recto de la garde supérieure, mention du contenu (XVIIe siècle) : « Hic continentur Homiliae sancti Gregorii papae in Evangelia cum antiquis s. Petri et Gregorii imaginibus in fine libri depictis ».

Vie du livre

Sources des données