Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3238F

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63284

  • Titres attestés :
    • Adso Dervensis
    • Alanus de Insulis
    • Guillelmus Peraldus
    • Hugo de Sancto ; Victore (?)
  • Autre forme de la cote :
    • PARIS, Bibliothèque nationale de France, Manuscrits, lat. 03238 F
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3238F
    • Paris. BnF, Latin 3238F
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Auteur : Guillaume Perault (1200?-1271) | Adson de Montier-en-Der (0930?-0992) | Alain de Lille (11..-1202?) | Hugues de Saint-Victor (1096?-1141)
  • Date de fabrication :
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 93 ff. à 2 colonnes.
  • Format :
    • 265 × 175 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Petite lettre de somme. Initiales rubriquées ; rubriques ; titres-courants ; pieds-de-mouches. — Quelques notes marginales du XIVe s. — Les ff. 3 et 90 sont blancs. — Au f. 1, notes annalistiques sur divers événements dont le plus récent date de 1230 : « Anno Domini M° C° . LXXX° VII°, Kal. Junii, captio Jherusalem facta est a Saladino... » (addition XIIIe s.). — Au f. 93v, signature : « Claude », et cote : « p. XV /??? » ? (début XVIIe s.). A appartenu à la bibliothèque de Julien Brodeau, dont la signature figure au f. de garde I ; cf. Delisle, Cab. des Mss., I, 300, 365.93 ff. à 2 colonnes.265 × 175 mm.
  • Reliure :
    • Reliure ancienne parchemin naturel ; traces de titre ms. au dos.

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-84, 89v [GUILLELMUS PERALDUS] « Tractatus de septem viciis ». Abrégé du c. I et du début du c. III : Primo incipiemus de vicio gule. Vitim et siceram non bibit. Sicera interpretatur ebrietas... — ... O quantus luctus, quante vigilie... » (1-2v) ; « Summa de viciis. Tractaturi de singulis viciis, incipiemus a vicio gule, propter hoc quod dicit glossa super Mattheum IIII. : In pugna Christi... — ... tacere vero nunquam. Explicit de lingua. Christo gloria qui est benedictus in secula. Amen » (4-84) ; le texte se lit dans l'ordre suivant : ff. 4-58v, 78-84 et 59-78 ; table inachevée : « Incipit tractatus moralis in VII. viciis capitalibus. Tractatus iste continet IX. partes... » (89v) ; cf. A. Dondaine dans Archivum Fr. Praed., XVIII (1948), 162-236. et spécialement 189 (liste des éditions), et 193-197 (liste des mss.)

    F. 84-v-85v ALANUS [DE INSULIS, Excerpta] : « Tractatus magistri Alani de virtutibus et viciis. Tractaturi de virtutibus et vitiis primo videndum est quid sit virtus... — ... quomodo ex VII. criminalibus vitiis alia procedunt » (éd. J. Huizinga dans Mededeelingen der Koninkl. Akademie van Wettenschappen, Afd. Letterkunde 74, B (1932), en append.) ; cf. O. Lottin, dans Rech. théol. anc. et médiév., XVI (1949), 161-164 (éd. part.), et dans Mediaeval studies XII (1950), 20-56 (collation avec la recension plus étendue du ms. Londres, Br. Mus., Royal ms. 9 E. XII, f. 158-167v).

    F. 86-87v « De penitentia. Ad majorem evidentiam eorum que dicenda sunt de confessione... — ... in his versibus subsequentibus potes edoceri : Sit tibi potus aqua, cibus aridus, aspera vestis... Quam te perpetuis addicat judicis ira » ; cf. Teetaert, dans Miscell. Giov. Mercati, II (1946), 339.

    F. 87v-89 HUGO [DE SANCTO-VICTORE ?] : « Tractatus magistri Hugonis de oracione. Quo studio, quo affectu a nobis sit orandus Deus... — ... in ara cordis adoletur. Explicit de virtute orandi tractatus » (P. L. CLXXVI, 977-988 ; édité aussi, parmi des opuscules pseudo-augustiniens, par A. Mai, Nova Patr. Bibl., I, 464-470).

    F. 91v-92 [ADSO DERVENSIS, Libellus de Antichristo [Excerpta] « Descriptio cujusdam sapientis breviter de divinis codicibus excepta ad reginam Gerbergam, heretici Sacxorum nobilissimi regis filiam, de Antichristo in omnibus malefico atque omni improbitate digno. In primis proferendum est nobis quare Antichristus dicitur... — ... qua ante secula judicandum esse prefixit » (P. L., CI, 1291-1298).

    F. 92v-93 Maximes versifiées et courtes pièces de vers à contenu moral, satirique ou médical : « Cum semel occurrunt nobis duo turpia, neutrum... » ; « Sepe bonos solet altus honor corrumpere mores ... » ... « Pervigilet mutus non pransus quisque minutus... » ; « Gariofilium dicunt calidum siccumque secundo... » ; « Gingiber atque piper equales sunt medicina... »... « Res est solliciti plena timoris amor... » ; « Qui semel est lesus fallaci piscis ab hamo... » ... « Claviger iste bonus non grave portat honus... »... « Fronte carere pilis debet persona virilis ... » ; « Vir timidus corde timeat jurare la mort De... » ... « Utilis est ruta que lumina reddit acuta... » ; « Res est certa satis quia sum res utilitatis... » « Quodviscumque volo, quod non vis hoc ego nolo... »... « Nescio quid sit amor, nec amoris sentio nodum ... » ; « De zedeario. Sumptum confortat stomacum, ructusque salubres... » ; « Infames fugiat tua conversatio semper ... » ; « Dans cito bis donat, mora grandis dona minorat... » ... « Non eget externis qui moribus intus habundat... »... « Pocula janus amat ; februus, algeo domi... » ; cf. E. Zinner, Verzeichnis der astron. Hss. des deutschen kulturgebietes, Munich, 1925, 4051 ; etc. (92v) ; « Vive velud videas mortis positas tibi metas... » ; « Tres infelices in mundo dicimus esse... » ; « Non mense cultum, set dantis respice vultum ... » ; cf. F. Werner, Lat. Sprüchwörter, Heidelberg, 1912, 59, n° 196 ... « Sepe rogare rogata tenere, retenta docere... » ; ... « Dives eram dudum, set me faciunt tria nudum... »... « Uxorem violare viri grave crimen habetur... » ... « Natum virga docet, et moribus instruit ; ergo || Qui parcit tergo non juvat, imo nocet » ; « Sicut in omne quod est mensuram ponere prodest... » ; « Vox divina sonat quod nemo spem sibi ponat... »... « Christe tuos, tua, te gratis suscepimus a te... » ; « Mane petas montes et, facto vespere, fontes » ; « Dulcius in solitis cantat philomena rubetis... »... « Cui satis est quod habet, satis illum constat habere... » ... « Tempora transibunt et gaudia vana peribunt... » ; etc. (93). Additions de plusieurs mains du XIIIe s.

    Voir t. IV, 492.

    F. 91v-92. Ajouter Version courte du traité d'Adson (éd. D. Verhelst, C.C.C.M., XLV, 1976, 43-49) ; cf. ibid., 39 ms. 0.

    f. 84v-85v. Cf. P. Glorieux dans Rech. théol. anc. méd. XV (1948), 360-366 ; c. r. Bull. Théol. anc. méd. VI (1951), n. 1107 ; cf. R. Gauthier, dans Arch. hist. doctr. litt. M. A. XVI (1947-1948), 310 ; Id. dans Revue du M. A. latin 7 (1951), 53. Id., ibid. 9 (1953), 238.

Armoiries et marques

Paris, BNF, lat. 03238 F, f. de g. (mention du nom de Julien Brodeau)

Intervenants

Anciennement dans

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ad majorem evidentiam eorum quae dicenda sunt de confessione. De paenitentia...

    f. 86

    Anno Domini millesimo centesimo octogesimo septimo, kal. Junii, captio Jerusalem facta est a Saladino...

    f. 1

    Caryophyllon dicunt calidum siccumque secundo//...

    f. 92v

    Christe, tuos, tua, te gratis suscepimus a te...

    f. 93

    Claviger iste bonus non grave portat onus...

    f. 92v

    Cui satis est quod habet, satis illum constat habere//...

    f. 93

    Cum semel occurrunt nobis duo turpia, neutrum dilige...

    f. 92v

    Dans cito bis donat, mora grandis dona minorat...

    f. 92v

    Dives eram dudum, sed me faciunt tria nudum //...

    f. 93

    Dulcius insolitis cantat Philomena rubetis //...

    f. 93

    Fronte carere pilis debet persona virilis //...

    f. 92v

    Gingiber atque piper aequales [sic] sunt medicina...

    f. 92v

    In primis proferendum est nobis quare Antichristus dicitur. Ideo...

    f. 91v

    Infames fugiat tua conversatio semper//...

    f. 92v

    Mane petas montes, et facto vespere, fontes...

    f. 93

    Natum virga docet, et moribus instruit ; ergo // Qui parcit tergo non juvat, immo nocet//...

    f. 93

    Nescio quid sit amor, nec amoris sentio nodum//...

    f. 92v

    Non eget exterius qui moribus intus abundat//...

    f. 92v

    Non mensae cultum, sed dantis respice vultum...

    f. 93

    Pervigilet mutus non pransus quisque minutus //...

    f. 92v

    Pocula Janus amat, Februus algeo clamat //...

    f. 92v

    Incipit du lemme biblique

    Primo incipiemus de vitio gulae : Vinum et siceram non bibit... (Judic. XIII, 14)

    Incipit

    Sicera interpretatur ebrietas...

    f. 1

    Qui semel est laesus fallaci piscis ab hamo...

    f. 92v

    Quo studio, quo adfectu a nobis...

    f. 87v

    Quodviscumque volo, quod non vis hoc ego nolo...

    f. 92v

    Res est certa satis quia sum res utilitatis...

    f. 92v

    Res est solliciti plena timoris amor //...

    f. 92v

    Saepe bonos solet altus honor corrumpere mores //...

    f. 92v

    Saepe rogare rogata tenere, retenta docere //...

    f. 93

    Sicut in omne quod est mensuram ponere prodest //...

    f. 93

    Sit tibi potus aqua, cibus aridus, aspera vestis //...

    f. 169

    Sumptum confortat stomachum, ructusque salubres commovet...

    f. 92v

    Tempora transibunt et gaudia vana peribunt //...

    f. 93

    Tractaturi de singulis vitiis, incipiemus a vitio gulae...

    f. 4

    Tractaturi de virtutibus et vitiis, primo videndum est quid sit virtus...

    f. 84v

    Tractatus iste continet novem partes : prima pars continet de his quae valent ad detestationem...

    f. 89v

    Tres infelices in mundo dicimus esse // Infelix qui multa sapit...

    f. 93

    Utilis est ruta quae lumina reddit acuta //...

    f. 92v

    Uxorem violare viri grave crimen habetur...

    f. 93

    Vir timidus corde timeat jurare LA MORT DE //...

    f. 92v

    Vive velut videas mortis positas tibi metas...

    f. 93

    Vox divina sonat quod nemo spem sibi ponat//...

    f. 93

    ADSO DERVENSIS abbas -- De Antichristo version abrégée
    ALANUS DE INSULIS -- De Virtutibus et vitiis tractatus
    BALUZE (Étienne) -- Possesseur
    BRODEAU (Julien) -- Possesseur
    BRODEAU (Julien) -- Signature
    CLAUDE -- Signature (XVIIe s.)
    Cotes anciennes non identifiées -- Lettres et chiffres combinés
    GERBERGE, reine de France -- Traité à elle dédicacé
    GUILLELMUS PERALDUS, O.P. -- Summa de virtutibus et vitiis. De Vitiis. Abrégés
    HUGO DE SANCTO VICTORE -- De Modo orandi
    Médecine -- Recettes Vers
    Pénitence -- Traités sur la pénitence
    RELIURE -- Reliure Parchemin naturel sur carton
    RELIURE -- Éléments annexes Titre manuscrit au dos de la reliure
    Vers anonymes latins -- Recueils
    Vers anonymes latins -- Divers

Sources des données