Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 5301

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q64407

  • Titre attesté :
    • Legendarium
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 5301
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 5301
    • Paris. BnF, Latin 5301
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Écriture minuscule caroline d’au moins neuf mains principales, datant de la seconde moitié du Xe siècle : A (f. 1v-42v), B (f. 42v-57r), C (f. 57v-75r), D (f. 75v-99r, 126r-187r), E (f. 99v-101v, 308r-309v), F (f. 102r-125v), G (f. 187v-267v), H (f. 267v-308r), I (f. 310r-325v). Notation neumatique aquitaine aux f. 61r, 172v, 176v, 327v (répons notés), 332v.
  • Décoration :
    • La décoration de ce manuscrit se compose de nombreuses initiales décorées, parfois historiées ou zoomorphes, à double filet et entrelacs, à terminaisons végétales et animales, dessinées à l’encre et colorées de vert, rouge, violet et marron ; quelques initiales historiées, anthropomorphe et zoomorphe :
      - F. 236v Deux personnages (Simon et Jude) à côté de l’initiale S.
      - 14 initiales historiées : f. 15r Diebus (saint Bastien portant la feuille de palmier et le sceptre), f. 44r Beatissime (sainte Agathe portant la feuille de palmier), f. 82r Beatissimi (saint Médard tenant un livre), f. 118r Queris (visage), f. 156v In (saint Bathélemy tenant un livre), f. 190v Diocleciano (saint Cosmas ou Damien tenant une feuille de palmier), f. 204r Dioclecianus (saint Maurice blessé avec quatre compagnons), f. 214r Post (saint Denis bénissant), f. 216r Hieronimus (saint Jérôme bénissant et tenant un livre), f. 221r Reverendi (saint Gérard), f. 252r Legimus (un saint blessé tenant un livre), f. 270v Omnia (saint Crisogone tenant une feuille de palmier), f. 293r Cum (sainte Lucie tenant une feuille de palmier), f. 300v Quoniam (saint Mathieu ailé tenant un livre).
      - Une initiale anthropomorphe : f. 196r Memoriam.
      - Une initiale antropo-zoomorphe : f. 279v Beatum.
      - 7 initiales zoomorphes : f. 23r Erat, f. 37r Probabile, f. 62v Martirium, f. 79r Benignitas, f. 90r Cum, f. 213r Quamquam, f. 227v Quoniam.
      - 42 initiales à entrelacs, à terminaisons végétales et animales : f. 1v Sebastianus, f. 29v Ambrosius, f. 48bisr Gregorius, f. 68v Per, f. 71v Post, f. 73r Inventa, f. 85v P, f. 87r Igitur, f. 102r In, f. 103r Beatissimi, f. 118r Adest, f. 136v In, f. 141r In, f. 145v Revelatio, f. 150v Xixtus, f. 151v Regnante, f. 156r Tempore, f. 163r Sublimem, f. 164v Magnum, f. 168v Beatissimus, f. 182r Eodem, f. 185r Sancti, f. 187v Tempore, f. 190r Domino, f. 194v In, f. 198r Novem, f. 207r Sub, f. 210v Tempore, f. 222r Geraldus, f. 231r Domini, f. 233r Cum, f. 245r Sanctum, f. 245r Igitur, f. 248v Expletis, f. 250r Igitur, f. 256r Humanas, f. 266v Tercius, f. 273v Tempore, f. 274v In, f. 196r In, f. 310r Historiographus, f. 310r Silvester.
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • III + 332 + III ff.
  • Dimensions :
    • 385 x 295 mm (justif. 280 x 206 mm).
  • Aspects codicologiques :
    • 42 cahiers, tous quaternions sauf les cahiers 13 (f. 96-101, un quaternion manquant des feuillets 5 et 7), et 42 (f. 326-332, un quaternion manquant de l’avant-dernier feuillet).
    • France (Limousin ?)III + 332 + III ff385 x 295 mm (justif. 280 x 206 mm).
  • Réglure :
    • Réglure à la pointe sèche sur deux bifeuillets à la fois placés côté chair contre côté chair, incision primaire sur le côté poil (2 old style) ; justification simple à l’extérieur du cadre et double dans l’entrecolonne, deux rectrices majeures (Muzerelle 1-1-22/0/1-1/JJ) ; 24 lignes à deux colonnes.
  • Reliure :
    • Reliure du XVIIIe siècle en maroquin bleu aux armes royales ; dos à six nerfs décorés par des fers dorés au chiffre royal (Ancien Régime, avant 1792) ; titre au dos en lettres dorées : « Legendarium ubi vitae sancti ». Contregardes et gardes en parchemin.
  • Estampille :
    • Aux f. 1r et 331v, estampille de la « Bibliotheca Regia » identique au modèle Josserand-Bruno n° 7 (1724-1734) ; au f. 332v, estampille de la République Française (« R. F. » avec mention « manuscrits ») proche de Josserand-Bruno n° 27 (Seconde République, 1848-1852, cf. Sclafer-Laffitte, Catalogue général des manuscrits latins n.os 8823-8921, p. XXI).

Collection IIIF

Manifestes IIIF dans cette collection

Type de numérisation non spécifié

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1r (additions) : Chartes du monastère de Saint-Martial.
    F. 1v-29v : Passio sancti Sebastiani : f. 1v-14v Liber primus, f. 15r-22r Liber secundus, f. 22r-29v Liber tertius (BHL 7543).
    F. 29v-36v : Passio sanctae Agnetis (BHL 156, expl. « ... Pro vita sospites grates »).
    F. 36v-44r : Passio sancti Vincentii : f. 36v Preambulum (BHL 8628), f. 36v-44r Passio (BHL 8631).
    F. 44r-48bisr : Passio sanctae Agathae (BHL 136a).
    F. 48bisr-62v : Vita sancti Gregorii papae (BHL 3639c).
    F. 62v-68r : Passio sanctae Euphemiae (BHL 2708d).
    F. 68v-71v : Passio sancti Marci (BHL 5277).
    F. 71v-73r : Vita Philippi apostoli (BHL 6814).
    F. 73r-79r : Inventio sanctae crucis (BHL 4169d).
    F. 79r-82r : Passio sanctorum Petri et Marcellini (BHL 5230).
    F. 82r-85r : Vita sancti Medardi episcopi et confessoris (BHL 5864b).
    F. 85r-87r : Passio sanctorum Gervasii et Protasii (BHL 3514).
    F. 87r-90r : Passio sanctorum Ioannis et Pauli (BHL 3241).
    F. 90r-99r : Passio sanctorum Petri et Pauli (BHL 6657).
    F. 99v-101v : Vita S. Marcelli Argentonensis (BHL 5243).
    F. 102r-117r : Vita sancti Iuniani abbatis (BHL 4562 : f. 102r-102v Prologus, f. 103r-117r Vita, expl. « ... et peccatorum remissio conceditur ex oblata »).
    F. 117r-117v : Versus de sancta Agatha virgine (BHL 137).
    F. 118r-125v : Sermo in Assumptione beatae Virginis (inc. « Quaeris a me, o Paula ... », fin mutilé ; éd. Barré, « Textes marials inédits du Xe s. », Marianum, 27, 1965, p. 12-30).
    F. 126r-127v : Legenda in natali septem filiorum sanctae Felicitatis (BHL 2854).
    F. 127v-132v : Translatio sancti Benedicti abbatis (BHL 1117).
    F. 132v-136v : Passio sancti Iacobi apostoli (BHL 4057).
    F. 136v-141r : Passio sancti Christophori (BHL 1768).
    F. 141r-145v : Passio sancti Pantaleonis (BHL 6436).
    F. 145v-150v : Inventio sancti Stephani protomartyris (BHL 7854).
    F. 150v-151v : Passio sancti Xisti episcopi (inc. « Sixtus igitur, urbis Romae episcopus, Athenis natus et doctus ... », expl. « ... Et decollatus est extra muros via Appia »).
    F. 151v-156r : Passio sancti Laurentii (BHL 4757).
    F. 156r-156v : Passio sancti Laurentii (BHL 4763a).
    F. 156v-163r : Passio sancti Bartholomaei apostoli (BHL 1002).
    F. 163r-164v : Passio et miracula sancti Iuliani (BHL 4540).
    F. 164v-165v : Miracula Iuliani (BHL 4541).
    F. 165v-166v : Inventio corporis Ferreolis (BHL 2913).
    F. 166v-168v : Passio Iuliani (inc. « In loco autem illo quo beatus martyr percussus est ... », expl. « ... Inter populos divagare »).
    F. 168v-182r : Vita sancti Augustini (BHL 788).
    F. 182r-185r : Passio sancti Symphoriani (BHL 7968c).
    F. 185r-187v : Passio sancti Cypriani episcopi (inc. « Sancti Cypriani praesulis et sanctissimi martyris Karthaginensis ecclesiae recolenda sunt merita ... », expl. « ... Suo sanguine meruit decorari »).
    F. 187v-189v : Legenda in exaltatione sanctae crucis (BHL 4178).
    F. 189v-190v : Passio sanctorum Cosmae et Damiani, Antimii, Leontii et Euprepii (BHL 1974k).
    F. 190v-194v : Passio sanctorum Cosmae et Damiani (BHL 1967d).
    F. 194v-185v : Miracula sanctorum Cosmae et Damiani (inc. « In eodem tamen loco Rusticus quidam tempore messium egressus est ... », expl. « ... Nobis condonare dignaris medicinae salutis »).
    F. 196r-198r : Legenda in festo sancti Michaelis archangeli (BHL 5948).
    F. 198r-204r : Gregorius Magnus, Homilia XXIV in Evangelium : inc. « Novem vero angelorum ordines diximus ... », expl. « ... saltem expectatus erubescat ».
    F. 204r-207r : Passio sancti Mauricii (BHL 5741).
    F. 207r-210v : Passio sanctae Faustae virginis (BHL 2833).
    F. 210v-213r : Miracula sanctae Faustae (inc. « Tempore quo post domini nostri Iesu Christi incarnationem ... », expl. « ... Fiunt usque in hodiernum diem »).
    F. 213r-216r : Passio sancti Dionysii (BHL 2171 : f. 213r-213v Prologus, f. 214r-216v Passio).
    F. 216r-221r : Vita sancti Hieronymi presbyteri (BHL 3869).
    F. 221-233r : Vita sancti Geraldi (f. 221r-222r Prologus, inc. « Reverendi patri et domno Annoni abbati ... », expl. « ... Subripiat reatus culpa » ; f. 222r-227v : Passio, BHL 3547, expl. « ... Liberatus incolomis surrexit » ; f. 227v-231r Transitus, inc. « Quoniam signorum virtutibus ... », expl. « ... Rationis congruerit deo iuvante reseramus » ; f. 231r-233r Miracula, inc. « Dominica igitur post transitum ... », expl. « ... Beato confessore intercedente »).
    F. 233r-236v : Passio sanctorum Crispini et Crispiniani (BHL 1990).
    F. 236v-244v : Passio sanctorum Simonis et Iudae (BHL 7749, expl. « ... Et ultimo id est decem »).
    F. 245r-248v : Passio sancti Quintini (BHL 6999, f. 245r Prologus, f. 245r-248v Passio).
    F. 248v-250r : Inventio Quintini (BHL 7000).
    F. 250r-252r : Inventio Quintini (BHL 7015).
    F. 252v-256r : Legenda in festo omnium Sanctorum (BHL 6332d).
    F. 256r-266v : Passio sanctae Caeciliae virginis (BHL 1495).
    F. 266v-270v : Passio sancti Clementis papae (BHL 1848).
    F. 270v-273v : Passio sancti Chrysogoni (BHL 1795).
    F. 273v-274v : Passio sancti Saturnini (BHL 7498).
    F. 274v-279r : Passio sanctae Eulaliae (BHL 2700).
    F. 279v-293r : Passio sancti Thomae apostoli (BHL 8140).
    F. 293r-295v : Passio sanctae Luciae virginis (BHL 4992).
    F. 296r-300v : Passio sanctae Affrae virginis (BHL 108, expl. « Glorificat sanctos suos per bonam confessionem »).
    F. 300v-308r : Passio S. Matthaei evangelistae (BHL 5690).
    F. 308r-309v : Vita sancti Maioli abbatis (BHL 5180, expl. « In fine dierum suorum »).
    F. 310r-325v : Vita sancti Sylvestri episcopi et confessoris (BHL 7739, expl. « ... In hoc loco epitoma translationi nostrae finem imponat »).
    F. 326r-327r : Translatio sancti Benedicti abbatis (BHL 1117).
    F. 327v (addition) : Texte moral (inc. « Nullum opus incipias nisi forte ad gaudia tendat ... », expl. « ... Sicut sunt ambones in ecclesia »).
    F. 327v (addition) : Resp. « Sidus apostolicus ... » (-CAO) ; Resp. « O vir amate » (-CAO).
    F. 328r-329v (addition) : Passio sanctae Fidei virginis (BHL 2936a).
    F. 329v-330v (addition) : Orationes et praefationes de sancta Fide.
    F. 331r-332r (addition) : Chartes du monastère de Saint-Martial.
    F. 332v (addition) : Liste des moines.

Texte du manuscrit

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenant

Ancien possesseur

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ce manuscrit provient de l'abbaye de Saint-Martial de Limoges, comme l'atteste la cote ancienne inscrite au f. 1r : « LXIV » ; sur le même feuillet, ancienne cote biffée : « XLI ». Le manuscrit entra dans la Bibliothèque royale en 1730, avec d'autres manuscrits provenant de Saint-Martial.

Vie du livre

Sources des données