Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q118975
Manifeste IIIF
Numérisation intégrale
Source des données : BnF Archives et manuscrits
F. 1-78 GUILLELMUS PARISIENSIS, O. P. « Liber septem sacramentorum Guliermi Parisiensis » (titre du XVI e s.) ; Prologue : « Quoniam me sepius rogasti, Petre, postquam sacerdocii... » ; « Baptismus » (en titre courant), « Peto, Petre, quia baptismi sacramentum janua est omnium aliorum sacramentorum... » (1-7v) ; — « Confirmatio » (titre courant) (7v-8v) ; — « Ordo » (titre courant) (8v-12) ; — « Eucaristia » (titre courant) (12-20) ; — « Penitencia » (titre courant) (20-41v) ; — « [Ultima] uncio » (titre courant) (41v-44) ; — « Matrimonium » (titre courant) (44-72v) ; au f. 72v : « ... igitur, Petre, paucula hec de septem sacramentis dicta sunt tibi sufficiant ; propter majora ad scripta fratris Thome et aliorum doctorum recurras ; pro me tamen in hoc opere pro te fesso ipsum exores a quo omnia sacramenta virtutem obtinent qui est D.N.J.C. qui cum Patre... » ; — Table (72v-78) ; au f. 78 : « Explicit liber septem sacramentorum » (éd. Lyon 1580, 1-138v, variantes) ; cf. Teetaert, dans Rev. d'hist. ecclés ., XXVI (1930), 66-102 et Glorieux, Maîtres en théol ., I, 320.
F. 79-79v « Explanatio turris sapientie et fortitudinis. Tria sunt genera fidelium in Ecclesia militante... Ut igitur incipientes in virtutum ingressu animentur... magister Johannes Metensis eis edificat turrim sapientie et fortitudinis... Est autem turris sapientie moralis ex virtutibus composita... — ... constituti sunt judices ad vindictam malorum et tutelam bonorum etc. », avec tableau (79v) ; cf. mss. Latin 3445, f. 74v, 3464, f. 175-175v ;
F. 80-80v « Explanacio ligni vite. Christo confixus sum cruci. Ista verba sunt apostoli Pauli... Lignum vero vite sub arboris materialis methaphore... — ... scilicet preclaritas originis. Deinde legatur Ysaias testis dicens : Ecce virgo concipiet, etc... », avec tableau de l'arbre de vie emprunté à s. Bonaventure ; cf. s. Bonaventura, Opera omnia , Quaracchi, VIII, pl. après p. 68 et prolegomena , XLVII, n° 126 et ms. Latin 3445, f. 72v ;
F. 81-84v Tableaux didactiques. « Duodecim prophete predicantes, duodecim articuli fidei, duodecim apostoli confirmantes » ; cf. mss. Latin 3445, f. 75, 3464, f. 173v (81) ; — « Decem plage Egipti, decem mandata legis, decem abusiones plebis » ; cf. mss. Latin 3445, f. 71 ; 3464, f. 174 (81v) ; — « Ecce arbor vir[tu]tum » ; cf. mss. Latin 3445, f. 73, 3464, f. 172 (82) ; — « Hec est arbor viciorum » ; cf. mss. Latin 3445, f. 73v, 3464, f. 172v (82v) ; — « Octo beatitudines, octo remuneraciones, novem ordines angelorum » (83) ; — « Septem hore canonice, septem opera passionis Christi, septem dona recordacionis » ; cf. mss. Latin 3445, f. 70, 3464, f. 173 (83v) ; — [De sex alis Cherubim] ; cf ms. Latin 3445, f. 72 (84) ; — « Duodecim proprietates condicionis humane » (84v).
F. 85-94 Questions théologiques : « De situatione et ordinatione mundi sic tenendum est quod Deus in principio... » (85-85v) ; — « De generatione inferiorum. De generatione vero et productione inferiorum sciendum est quod omnes... » (85v-86) ; — « De tempore septuagesime sciendum est quod representat... » (86-86v) ; — « De officio lamentationum quod fit per tres noctes... » (86v-88) ; — « Post peccatum Ade expulsi de paradiso terrestri... » ; cf. Fr. Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 74, 9 et M. W. Bloomfield, dans Traditio , XI (1955), 329 n° 642 (88-92) ; — « De passione Christi et ejus morte. De passione... » (92-93v) ; — « De divinis officiis hoc tenendum est quod quamvis... » (93v) ; — « Quatuor modis principaliter est meditandum in Deo... » (93v-94).
F. 94-103v JOHANNES A MORTILIANO, dictus DE UTINO. « Summa fratris Johannis de Utimo ordinis Fratrum Minorum de etatibus. Adam primus homo in agro Damasceno... — ... in celesti curia sine fine glorientur. Amen. Hic est finis istius operis... » ; cf. Sbaralea, Supplementum ... II, Rome, 1921, 106, d'après ce ms.
F. 105-121v [HUGO DE SANCTO CARO]. Speculum Ecclesiae. « Dicit Apostolus ad Eph. VI. Induite vos armatura Dei... Hec armatura est vestis sacerdotalis... — ... quia operatur eis de Requiem. De horis. Finita missa dicendum est de horis. Item dicit sepcies... hominem in operibus bonis » (éd. Lyon, M. Huss, 1499, f. a l-b 6v, variantes) (105-119) ; — « Questiones et solutiones circa particulam que possunt concurrere in celebrando sunt hee. Queritur si vinum inveniri non possit... — ... in sacrario recundatur » (119-120v) ; — « De fide catholica. Hec est fides catholica ab apostolis... — ... congregati » (120v-121) ; — « De testamento Christi. Actor ipse pietatis... Cereus pascalis significat... — ... et quorum retinueritis retenta sunt etc. Explicit Speculum Ecclesie compositum a domino Hugone de Sancto Victore in vestimento » (121-121v) ; au f. 105, titre du XVI e s. : « Hugonis de Sancto Victore speculum Ecclesiae » et, d'une autre main du XVI e s. : « alius vetus codex tribuit fratri Hugoni ordinis Predicatorum » ; cf. Glorieux, Maîtres en théol ., I, 48 (autres éditions).
F. 121v-128v « Sequitur tractatus de Summa penitencie. Tabula. Sit tibi confessor affabilis atque benignus//... » ; cf. Walther, Initia carminum , n° 18337 ; « Per papam clerum feriens, falsarius, urens//... » ; cf. ibid ., n° 13956 ; « Incestum faciens, deflorans aut homicida//... » ; cf. ibid ., n° 9170 (121v) ; « Seniteas [ sic pro : Peniteas] cito peccator, cum sit miserator//... Apostolus [ sic ] : Sperate in eo omnis congregatio [Ps. LXI, 9]... — ... ut fiat testis longua et hoc est. Et cure gravitas, et consuetudo ruina. Explicit Summa penitentie » [ Summa metrica , avec commentaire] texte édité sous le nom de Pierre de Blois ( P. L. , CCVII, 1153-1156) ; cf. Dietterle, dans Zeitschrift für Kirchengeschichte , XXVII (1906), 81-83 ; Bloomfield, art. cit ., 325 n° 615 et P. Michaud-Quantin, Sommes de casuistique et manuels de confession au M.A. , Louvain, 1962, 19 (122-128v).
F. 128v-190v « Incipit Summa de foro penitentie brevis et utilis et valde neccessaria maxime sacerdotibus super hoc notitiam non habentibus. In primis debet interrogare sacerdos penite[n]tem... — ... quos omitto quia raro accidunt » (128v-181) ; — « Incipit summa brevis extracta a summa magistri Raymundi fratris Predicatorum ordinis. Quomodo penitens debet remitti ad superiorem... Quoniam sepe dubitatur quando penitens debeat... — ... non armis sed oracionibus expugnavit. Finitur hic summa de foro penitentie brevis et valde utilis pro venerabili et discreto viro domino H[aimone] Cadrigarii presbitero dyocesis Leonensis » (181-190v). Version abrégée de la Summa contenue dans le ms. Latin 3265A. Deux parties divisées en 77 et 11 chap. non numérotés précédés de sommaires rubriqués. Plusieurs chap. contenus dans la 1 re partie du ms. Latin 3265A manquent : c. 2 (130), 8 à 11 (138), 33 (149v), 37 et 38 (152v), 54 (60v), ainsi que les deux derniers chap. de la 3 e partie (190v), les c. 14 à 20 de la 1 re partie sont abrégés et forment un seul chap. (140-141) ; quelques variantes et additions : I, 32 (ms. Latin 3265A, I, 49) : « ... ab episcopo absolvi. Item si quis habet inimicicias capitales. Sequitur bona questio que sepe occurrit » (158) ; I, 53 (ms. Latin 3265A, II, 8), 2 chap. ajoutés : « ... plus non valet condicio. Item queritur de matrimonio. Et queritur quid sit matrimonium... — ... sed non dirimunt jam contractum sicut dictum est » (171v-172v) ; « De consecracione virginum. Queritur que moniales debeant consecrari et non dicendum... — ... quando possit benedici et consecrari » (172v) ; I, 67 (ms. Latin 3265A, II, 20) : « ... nisi post septennium qui autem contraxit sponsalia approbavit et istud impedit matrimonium contrahendum et dirimit contractum » (178). L'attribution de cette Somme à Béranger Frédol par Hauréau, Notices , I (1890), 215-216, admise avec quelques réserves par P. Viollet, dans Hist. litt ., XXXIV (1914), 162-165, a été rejetée par A. Teetaert, dans Miscellanea Giovanni Mercati , II, Cité du Vatican, 1946, 341-343 ; cf. Bloomfield, art. cit ., 309 n° 429 et P. Michaud-Quantin, op. cit ., 50-51.
F. 191-209 [ROBERTUS GROSSETESTE] « Incipit tractatus qui templum Dei merito nuncupatur super vita hominum et maxime clericorum et ornamentis ecclesiasticis et ceteris aliis neccessariis a magistro Raymundo [ sic ] episcopo Lingonensi compositus. Templum Dei sanctum est... Sermo iste quamvis omnes tangat... — ... liberari a sua servitute. Hic finitur liber qui vocatur templum Dei... » ; cf. S. H. Thomson, The Writings of Robert Grosseteste , Cambridge, 1940, 138-140 ; Bloomfield, art. cit ., 361 n° 923.
F. 209v-210 Extraits. « Augustinus de dignitate sacerdotum. O veneranda sacerdotum dignitas in quorum (quorum) manibus... » ; cf. Walther, op. cit ., n° 13034 (209v-210) ; — « Doctrina b. Augustini. Qui non prius cum Christo crucifixus fuerit... — ... et derisui habentes » ; — « Ambrosius. Qui indigne Corpus Christi sumit... — ... puniatur » (210).
F. 210-211v « Nota utile dictamen. Utile dictamen ad sacerdotes exortandos in bonis operibus. Viri venerabiles sacerdotes Dei//... — ... Induat vos Dominus stolam eternalem. Amen » (M. Viller, dans Revue d'ascétique et de mysttque , XI (1930), 382-383) ; cf. Walther, op. cit ., n° 20578.
F. 211v Poème en français : « O tu clerc quant prestre deviens//... — ... Toute la foy des christiens/// En Chinon place et lieu » ce dernier vers ajouté.
F. 212-212v Vers mnémoniques sur différentes parties de la messe : « De prefacionibus tocius anni versus. Ter canitur nato quia per prefacio Christo//... » ; — « Alle. vacante cano sine glo. te, non sine te glo//... » ;— « Credo dat in missa nisi sit requi feria prima//... » (212) ; — « Non hoc Michael non hoc Baptista Johannes//... » ; — « Agnus cantatur in cena paxque negatur//... » ; cf. Walther, op. cit ., n° 703 ; — « Tu dicas ite si gloria diceris ante//... » ; — « Post cru. lu. cineres post Pen. jejunia queres... — ... Cum sic accident in missam fiet mencio ulla » (212v).
F. 88-92. [De Missione Seth ad paradisum sive de Peccato Adae et Evae].
F. 105-121v. Cf. add . du ms. Latin 2915, f. 1-13.
Source des données : Mandragore
Provient de J.-A. de Thou ; cf. catal. des mss. de J.-A. de Thou, ms. Dupuy 653, f. 23 n° 412.
Actor ipse pietatis in cruce pendens in saecularibus negotiis...
f. 121
Ad cognitionem operis et inventionem faciliorem eorum quae in eo continentur...
f. 72v
Adam primus homo in agro Damasceno fuit a Deo formatus...
f. 94
Agnus cantatur in Cena paxque negatur. Pax datur ante diem Paschae...
f. 212v
Alle, vacante cano sine glo. te, non sine te. glo//...
f. 312
Cereus paschalis significat Christum propter tria...
Christo confixus sum cruci ... (Gal. II, 19).
Ista verba sunt apostoli Pauli, quinimmo cujuslibet fidelis animae...
f. 80
Credo dat in missa nisi sit requi . feria prima//...
f. 212
De divinis officiis hoc tenendum est quod quamvis teneamur laudare Deum...
f. 93v
De generatione vero et productione inferiorum sciendum est quod omnes res...
f. 85v
De officio lamentationum quod fit per tres noctes...
f. 86v
De passione Christi et ejus morte hoc tenendum est...
f. 92
De situatione et ordinatione mundi sic tenendum est quod Deus in principio...
f. 85
De tempore Septuagesimae sciendum est quod repraesentat...
f. 86
Dicit Apostolus ad Ephes. VI (11) : Induite vos armatura Dei ...
Haec armatura est vestis sacerdotalis...
f. 105
Et quaeritur quid sit matrimonium...
f. 171v
Finita missa dicendum est de horis...
f. 118v
Fundamentum turris sapientiae est humilitas...
f. 175
[...] Haec armatura est vestis sacerdotalis...
Haec est fides catholica ab apostolis composita universis, videlicet Credo in Deum ...
f. 120v
In primis debet interrogare sacerdos paenitentem...
f. 128v
Incestum faciens, deflorans aut homicida //...
f. 121v
Non hoc Michael, non hoc Baptista Johannes//...
Nota quod gradus ecclesiastici sunt septem...
O TU CLERC QUANT PRESTRE DEVIENS//...
f. 211v
O veneranda sacerdotum dignitas, in quorum manibus Dei Filius...
f. 209v
Paeniteas cito, peccator, cum sit miserator // Judex ... Spes : Apostolus [ sic ] : Sperate in eo omnis congregatio ... (Ps. LXI, 9)...
f. 122
Per papam clerum feriens, falsarius, urens //...
Peto, Petre, quia baptismi sacramentum janua est omnium aliorum sacramentorum...
f. 1
Post cru. lu. cineres post Pen. jejunia quaeres //...
Post peccatum Adae expulsi de paradiso terrestri propter peccatum...
f. 88
Quaeritur quae moniales debeant consecrari et non dicendum...
f. 172v
Quaeritur si vinum inveniri non possit...
f. 119
Quattuor modis principaliter est meditandum in Deo...
Qui indigne Corpus Christi sumit idem est ac si Christum interficiat...
f. 210
Qui non prius cum Christo crucifixus fuerit...
[...] Quinimmo cujuslibet fidelis animae cupientis ad Deum...
Quoniam in foro paenitentiali saepe occurrunt casus et quaestiones matrimoniales...
f. 167v
Quoniam me saepius rogasti, Petre, postquam sacerdotii sacrum ordinem...
Quoniam saepe dubitatur quando paenitens debeat remitti ad superiorem...
f. 181
Quoniam valde ignominiosum est sacerdoti quod nesciat articulos fidei...
f. 182
[...] Sermo iste quamvis omnes tangat quos Spiritus Dei inhabitare deberet...
f. 191
Sit tibi confessor adfabilis atque benignus //...
Templum Dei sanctum est ... (I Cor. III, 17).
Sermo iste quamvis omnes tangat...
Ter canitur nato quia per [ sic ] praefatio Christo // Sex alios habet...
Tria sunt genera fidelium in Ecclesia militante ad triumphantem...
f. 79
Tu dicas ite si gloria diceris ante //...
Viri venerabiles sacerdotes Dei//...
f. 210v
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF