Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3473

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q118975

  • Titre attesté :
    • Miscellanea.
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 3473
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3473
    • Paris. BnF, Latin 3473
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 214 ff.
  • Format :
    • 228 × 140 mm.
  • Aspects codicologiques :
    • Initiales en couleur à filigranes. Pieds-de-mouche en couleurs. Incipit et explicit en grosses lettres (85, 128v, 190v, 191, 209). Rubriques. Quelques titres courants. — Réclames aux ff. 92v, 132v, 140v, 148v, 156v, 164v, 172v, 180v, 188v, 196v, 204v. — Plusieurs traces de signatures différentes. — Les ff. 78v et 104 sont blancs. — Notes marginales de la même main que le texte. — Écrit en grande partie (ff. 85-103v, 128-209) par Yves Chartier : au f. 103v : « Hic est finis istius operis, Deo gracias » et signature : « Y. Chartierii » ; au f. 209 : « ... et ego Yvo Cadrigarii dyocesis Leonensis manu propria scripsi istum librum... ». Composé sans doute pour Haymon Chartier, prêtre du diocèse de Saint-Pol de Léon : au f. 190v : « Finitur hic summa... pro venerabili et discreto viro domino H. Cadrigarii presbitero dyocesis Leonensis » avec le monogramme de « Y. Chartier » ; aux ff. 209 et 211v : « Hamo Cadrigarii me habet » ; d'autres mentions de ces deux personnages se trouvent aux ff. 141 : « Vive H[amon] » ; 141v : « H[amon] Chartier » ; 157 v : « Yvo » ; 183 : « Yvo » ; 200 : « Vive Hamon » ; 209 et 211 : « Y. Chartierii ». Au f. 209 on trouve la mention d'un autre possesseur du XV e s. (?) : « Sed interest Mathurino Thorini ». Au f. de garde Iv : « Jehan Leboindre » (XVI e s.) ; au f. de garde IIv, essais de plume du XVI e s. : « A Moy Francoys Loyseau » ; cf. Ch. Samaran et R. Marichal, Catal. des mss. en écriture latine , II, 483. — Aux ff. 213v-214, essais de plume du XVII e s. — Les ff. de garde I-IIv sont constitués par un fragment d'acte intéressant l'université d'Orléans : « Anno Domini millesimo quadringentesimo octuagesimo nono die vicesima septima mensis j.... ». — Les ff. de garde 213-214v sont constitués par un acte plié en deux, intitulé au nom du prévôt de Pithiviers : « A tous ceulx qui ces presentes lettres verront Jehan le Ch [ ] prévost de Pith[i]viers... — ... septième jour de juillet l'an mil CCCC quatrevingts [ ] », et mettant en cause : « Pier[re] de l'Espinière mareschal demourant a Pithiviers » et : « messire Jehan Raoulon ». 214 ff.228 × 140 mm.
  • Reliure :
    • Demi-reliure chagrin rouge au chiffre de Louis-Philippe. Titre au dos : « Guillelmus Parisiens. Hugo de S. Vict. et alii ».

Manifeste IIIF

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-78 GUILLELMUS PARISIENSIS, O. P. « Liber septem sacramentorum Guliermi Parisiensis » (titre du XVI e s.) ; Prologue : « Quoniam me sepius rogasti, Petre, postquam sacerdocii... » ; « Baptismus » (en titre courant), « Peto, Petre, quia baptismi sacramentum janua est omnium aliorum sacramentorum... » (1-7v) ; — « Confirmatio » (titre courant) (7v-8v) ; — « Ordo » (titre courant) (8v-12) ; — « Eucaristia » (titre courant) (12-20) ; — « Penitencia » (titre courant) (20-41v) ; — « [Ultima] uncio » (titre courant) (41v-44) ; — « Matrimonium » (titre courant) (44-72v) ; au f. 72v : « ... igitur, Petre, paucula hec de septem sacramentis dicta sunt tibi sufficiant ; propter majora ad scripta fratris Thome et aliorum doctorum recurras ; pro me tamen in hoc opere pro te fesso ipsum exores a quo omnia sacramenta virtutem obtinent qui est D.N.J.C. qui cum Patre... » ; — Table (72v-78) ; au f. 78 : « Explicit liber septem sacramentorum » (éd. Lyon 1580, 1-138v, variantes) ; cf. Teetaert, dans Rev. d'hist. ecclés ., XXVI (1930), 66-102 et Glorieux, Maîtres en théol ., I, 320.

    F. 79-79v « Explanatio turris sapientie et fortitudinis. Tria sunt genera fidelium in Ecclesia militante... Ut igitur incipientes in virtutum ingressu animentur... magister Johannes Metensis eis edificat turrim sapientie et fortitudinis... Est autem turris sapientie moralis ex virtutibus composita... — ... constituti sunt judices ad vindictam malorum et tutelam bonorum etc. », avec tableau (79v) ; cf. mss. Latin 3445, f. 74v, 3464, f. 175-175v ;

    F. 80-80v « Explanacio ligni vite. Christo confixus sum cruci. Ista verba sunt apostoli Pauli... Lignum vero vite sub arboris materialis methaphore... — ... scilicet preclaritas originis. Deinde legatur Ysaias testis dicens : Ecce virgo concipiet, etc... », avec tableau de l'arbre de vie emprunté à s. Bonaventure ; cf. s. Bonaventura, Opera omnia , Quaracchi, VIII, pl. après p. 68 et prolegomena , XLVII, n° 126 et ms. Latin 3445, f. 72v ;

    F. 81-84v Tableaux didactiques. « Duodecim prophete predicantes, duodecim articuli fidei, duodecim apostoli confirmantes » ; cf. mss. Latin 3445, f. 75, 3464, f. 173v (81) ; — « Decem plage Egipti, decem mandata legis, decem abusiones plebis » ; cf. mss. Latin 3445, f. 71 ; 3464, f. 174 (81v) ; — « Ecce arbor vir[tu]tum » ; cf. mss. Latin 3445, f. 73, 3464, f. 172 (82) ; — « Hec est arbor viciorum » ; cf. mss. Latin 3445, f. 73v, 3464, f. 172v (82v) ; — « Octo beatitudines, octo remuneraciones, novem ordines angelorum » (83) ; — « Septem hore canonice, septem opera passionis Christi, septem dona recordacionis » ; cf. mss. Latin 3445, f. 70, 3464, f. 173 (83v) ; — [De sex alis Cherubim] ; cf ms. Latin 3445, f. 72 (84) ; — « Duodecim proprietates condicionis humane » (84v).

    F. 85-94 Questions théologiques : « De situatione et ordinatione mundi sic tenendum est quod Deus in principio... » (85-85v) ; — « De generatione inferiorum. De generatione vero et productione inferiorum sciendum est quod omnes... » (85v-86) ; — « De tempore septuagesime sciendum est quod representat... » (86-86v) ; — « De officio lamentationum quod fit per tres noctes... » (86v-88) ; — « Post peccatum Ade expulsi de paradiso terrestri... » ; cf. Fr. Stegmüller, Repertorium biblicum , n° 74, 9 et M. W. Bloomfield, dans Traditio , XI (1955), 329 n° 642 (88-92) ; — « De passione Christi et ejus morte. De passione... » (92-93v) ; — « De divinis officiis hoc tenendum est quod quamvis... » (93v) ; — « Quatuor modis principaliter est meditandum in Deo... » (93v-94).

    F. 94-103v JOHANNES A MORTILIANO, dictus DE UTINO. « Summa fratris Johannis de Utimo ordinis Fratrum Minorum de etatibus. Adam primus homo in agro Damasceno... — ... in celesti curia sine fine glorientur. Amen. Hic est finis istius operis... » ; cf. Sbaralea, Supplementum ... II, Rome, 1921, 106, d'après ce ms.

    F. 105-121v [HUGO DE SANCTO CARO]. Speculum Ecclesiae. « Dicit Apostolus ad Eph. VI. Induite vos armatura Dei... Hec armatura est vestis sacerdotalis... — ... quia operatur eis de Requiem. De horis. Finita missa dicendum est de horis. Item dicit sepcies... hominem in operibus bonis » (éd. Lyon, M. Huss, 1499, f. a l-b 6v, variantes) (105-119) ; — « Questiones et solutiones circa particulam que possunt concurrere in celebrando sunt hee. Queritur si vinum inveniri non possit... — ... in sacrario recundatur » (119-120v) ; — « De fide catholica. Hec est fides catholica ab apostolis... — ... congregati » (120v-121) ; — « De testamento Christi. Actor ipse pietatis... Cereus pascalis significat... — ... et quorum retinueritis retenta sunt etc. Explicit Speculum Ecclesie compositum a domino Hugone de Sancto Victore in vestimento » (121-121v) ; au f. 105, titre du XVI e s. : « Hugonis de Sancto Victore speculum Ecclesiae » et, d'une autre main du XVI e s. : « alius vetus codex tribuit fratri Hugoni ordinis Predicatorum » ; cf. Glorieux, Maîtres en théol ., I, 48 (autres éditions).

    F. 121v-128v « Sequitur tractatus de Summa penitencie. Tabula. Sit tibi confessor affabilis atque benignus//... » ; cf. Walther, Initia carminum , n° 18337 ; « Per papam clerum feriens, falsarius, urens//... » ; cf. ibid ., n° 13956 ; « Incestum faciens, deflorans aut homicida//... » ; cf. ibid ., n° 9170 (121v) ; « Seniteas [ sic pro : Peniteas] cito peccator, cum sit miserator//... Apostolus [ sic ] : Sperate in eo omnis congregatio [Ps. LXI, 9]... — ... ut fiat testis longua et hoc est. Et cure gravitas, et consuetudo ruina. Explicit Summa penitentie » [ Summa metrica , avec commentaire] texte édité sous le nom de Pierre de Blois ( P. L. , CCVII, 1153-1156) ; cf. Dietterle, dans Zeitschrift für Kirchengeschichte , XXVII (1906), 81-83 ; Bloomfield, art. cit ., 325 n° 615 et P. Michaud-Quantin, Sommes de casuistique et manuels de confession au M.A. , Louvain, 1962, 19 (122-128v).

    F. 128v-190v « Incipit Summa de foro penitentie brevis et utilis et valde neccessaria maxime sacerdotibus super hoc notitiam non habentibus. In primis debet interrogare sacerdos penite[n]tem... — ... quos omitto quia raro accidunt » (128v-181) ; — « Incipit summa brevis extracta a summa magistri Raymundi fratris Predicatorum ordinis. Quomodo penitens debet remitti ad superiorem... Quoniam sepe dubitatur quando penitens debeat... — ... non armis sed oracionibus expugnavit. Finitur hic summa de foro penitentie brevis et valde utilis pro venerabili et discreto viro domino H[aimone] Cadrigarii presbitero dyocesis Leonensis » (181-190v). Version abrégée de la Summa contenue dans le ms. Latin 3265A. Deux parties divisées en 77 et 11 chap. non numérotés précédés de sommaires rubriqués. Plusieurs chap. contenus dans la 1 re partie du ms. Latin 3265A manquent : c. 2 (130), 8 à 11 (138), 33 (149v), 37 et 38 (152v), 54 (60v), ainsi que les deux derniers chap. de la 3 e partie (190v), les c. 14 à 20 de la 1 re partie sont abrégés et forment un seul chap. (140-141) ; quelques variantes et additions : I, 32 (ms. Latin 3265A, I, 49) : « ... ab episcopo absolvi. Item si quis habet inimicicias capitales. Sequitur bona questio que sepe occurrit » (158) ; I, 53 (ms. Latin 3265A, II, 8), 2 chap. ajoutés : « ... plus non valet condicio. Item queritur de matrimonio. Et queritur quid sit matrimonium... — ... sed non dirimunt jam contractum sicut dictum est » (171v-172v) ; « De consecracione virginum. Queritur que moniales debeant consecrari et non dicendum... — ... quando possit benedici et consecrari » (172v) ; I, 67 (ms. Latin 3265A, II, 20) : « ... nisi post septennium qui autem contraxit sponsalia approbavit et istud impedit matrimonium contrahendum et dirimit contractum » (178). L'attribution de cette Somme à Béranger Frédol par Hauréau, Notices , I (1890), 215-216, admise avec quelques réserves par P. Viollet, dans Hist. litt ., XXXIV (1914), 162-165, a été rejetée par A. Teetaert, dans Miscellanea Giovanni Mercati , II, Cité du Vatican, 1946, 341-343 ; cf. Bloomfield, art. cit ., 309 n° 429 et P. Michaud-Quantin, op. cit ., 50-51.

    F. 191-209 [ROBERTUS GROSSETESTE] « Incipit tractatus qui templum Dei merito nuncupatur super vita hominum et maxime clericorum et ornamentis ecclesiasticis et ceteris aliis neccessariis a magistro Raymundo [ sic ] episcopo Lingonensi compositus. Templum Dei sanctum est... Sermo iste quamvis omnes tangat... — ... liberari a sua servitute. Hic finitur liber qui vocatur templum Dei... » ; cf. S. H. Thomson, The Writings of Robert Grosseteste , Cambridge, 1940, 138-140 ; Bloomfield, art. cit ., 361 n° 923.

    F. 209v-210 Extraits. « Augustinus de dignitate sacerdotum. O veneranda sacerdotum dignitas in quorum (quorum) manibus... » ; cf. Walther, op. cit ., n° 13034 (209v-210) ; — « Doctrina b. Augustini. Qui non prius cum Christo crucifixus fuerit... — ... et derisui habentes » ; — « Ambrosius. Qui indigne Corpus Christi sumit... — ... puniatur » (210).

    F. 210-211v « Nota utile dictamen. Utile dictamen ad sacerdotes exortandos in bonis operibus. Viri venerabiles sacerdotes Dei//... — ... Induat vos Dominus stolam eternalem. Amen » (M. Viller, dans Revue d'ascétique et de mysttque , XI (1930), 382-383) ; cf. Walther, op. cit ., n° 20578.

    F. 211v Poème en français : « O tu clerc quant prestre deviens//... — ... Toute la foy des christiens/// En Chinon place et lieu » ce dernier vers ajouté.

    F. 212-212v Vers mnémoniques sur différentes parties de la messe : « De prefacionibus tocius anni versus. Ter canitur nato quia per prefacio Christo//... » ; — « Alle. vacante cano sine glo. te, non sine te glo//... » ;— « Credo dat in missa nisi sit requi feria prima//... » (212) ; — « Non hoc Michael non hoc Baptista Johannes//... » ; — « Agnus cantatur in cena paxque negatur//... » ; cf. Walther, op. cit ., n° 703 ; — « Tu dicas ite si gloria diceris ante//... » ; — « Post cru. lu. cineres post Pen. jejunia queres... — ... Cum sic accident in missam fiet mencio ulla » (212v).

    F. 88-92. [De Missione Seth ad paradisum sive de Peccato Adae et Evae].

    F. 105-121v. Cf. add . du ms. Latin 2915, f. 1-13.

Texte du manuscrit

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenants

Autres intervenants

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Provient de J.-A. de Thou ; cf. catal. des mss. de J.-A. de Thou, ms. Dupuy 653, f. 23 n° 412.

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Actor ipse pietatis in cruce pendens in saecularibus negotiis...

    f. 121

    Ad cognitionem operis et inventionem faciliorem eorum quae in eo continentur...

    f. 72v

    Adam primus homo in agro Damasceno fuit a Deo formatus...

    f. 94

    Agnus cantatur in Cena paxque negatur. Pax datur ante diem Paschae...

    f. 212v

    Alle, vacante cano sine glo. te, non sine te. glo//...

    f. 312

    Cereus paschalis significat Christum propter tria...

    f. 121

    Incipit du lemme biblique

    Christo confixus sum cruci ... (Gal. II, 19).

    Incipit

    Ista verba sunt apostoli Pauli, quinimmo cujuslibet fidelis animae...

    f. 80

    Credo dat in missa nisi sit requi . feria prima//...

    f. 212

    De divinis officiis hoc tenendum est quod quamvis teneamur laudare Deum...

    f. 93v

    De generatione vero et productione inferiorum sciendum est quod omnes res...

    f. 85v

    De officio lamentationum quod fit per tres noctes...

    f. 86v

    De passione Christi et ejus morte hoc tenendum est...

    f. 92

    De situatione et ordinatione mundi sic tenendum est quod Deus in principio...

    f. 85

    De tempore Septuagesimae sciendum est quod repraesentat...

    f. 86

    Incipit du lemme biblique

    Dicit Apostolus ad Ephes. VI (11) : Induite vos armatura Dei ...

    Incipit

    Haec armatura est vestis sacerdotalis...

    f. 105

    Et quaeritur quid sit matrimonium...

    f. 171v

    Finita missa dicendum est de horis...

    f. 118v

    Fundamentum turris sapientiae est humilitas...

    f. 175

    [...] Haec armatura est vestis sacerdotalis...

    f. 105

    Haec est fides catholica ab apostolis composita universis, videlicet Credo in Deum ...

    f. 120v

    In primis debet interrogare sacerdos paenitentem...

    f. 128v

    Incestum faciens, deflorans aut homicida //...

    f. 121v

    Non hoc Michael, non hoc Baptista Johannes//...

    f. 212v

    Nota quod gradus ecclesiastici sunt septem...

    f. 121

    O TU CLERC QUANT PRESTRE DEVIENS//...

    f. 211v

    O veneranda sacerdotum dignitas, in quorum manibus Dei Filius...

    f. 209v

    Paeniteas cito, peccator, cum sit miserator // Judex ... Spes : Apostolus [ sic ] : Sperate in eo omnis congregatio ... (Ps. LXI, 9)...

    f. 122

    Per papam clerum feriens, falsarius, urens //...

    f. 121v

    Peto, Petre, quia baptismi sacramentum janua est omnium aliorum sacramentorum...

    f. 1

    Post cru. lu. cineres post Pen. jejunia quaeres //...

    f. 212v

    Post peccatum Adae expulsi de paradiso terrestri propter peccatum...

    f. 88

    Quaeritur quae moniales debeant consecrari et non dicendum...

    f. 172v

    Quaeritur si vinum inveniri non possit...

    f. 119

    Quattuor modis principaliter est meditandum in Deo...

    f. 93v

    Qui indigne Corpus Christi sumit idem est ac si Christum interficiat...

    f. 210

    Qui non prius cum Christo crucifixus fuerit...

    f. 210

    [...] Quinimmo cujuslibet fidelis animae cupientis ad Deum...

    f. 80

    Quoniam in foro paenitentiali saepe occurrunt casus et quaestiones matrimoniales...

    f. 167v

    Quoniam me saepius rogasti, Petre, postquam sacerdotii sacrum ordinem...

    f. 1

    Quoniam saepe dubitatur quando paenitens debeat remitti ad superiorem...

    f. 181

    Quoniam valde ignominiosum est sacerdoti quod nesciat articulos fidei...

    f. 182

    [...] Sermo iste quamvis omnes tangat quos Spiritus Dei inhabitare deberet...

    f. 191

    Sit tibi confessor adfabilis atque benignus //...

    f. 121v

    Incipit du lemme biblique

    Templum Dei sanctum est ... (I Cor. III, 17).

    Incipit

    Sermo iste quamvis omnes tangat...

    f. 191

    Ter canitur nato quia per [ sic ] praefatio Christo // Sex alios habet...

    f. 212

    Tria sunt genera fidelium in Ecclesia militante ad triumphantem...

    f. 79

    Tu dicas ite si gloria diceris ante //...

    f. 212v

    Viri venerabiles sacerdotes Dei//...

    f. 210v

    Actes ou fragments d'actes -- (XV e s.)
    Actes ou fragments d'actes en français -- (XV e s.)
    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss. :
    Anges -- Tableau sur les ordres des anges
    Apôtres -- Tableau
    Arbre de vie -- Commentaires sur l'arbre de vie
    Arbre de vie -- Tableau
    Arbre des vertus
    Arbre des vices
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Dignitate sacerdotum (versus)
    Béatitudes -- tableau des 8 béatitudes et des 8 ordres des anges
    BIBLIA SACRA -- Apocrypha Veteris Testamenti Liber de peccato Adae et Evae sive De Missione Seth ad paradisum
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- Lignum vitae. Tableau
    Chérubins -- De Sex alis Cherubim Tableau
    Cierges. Cierges de la Chandeleur -- Notes sur le cierge pascal
    COLBERT (Jean-Baptiste) -- Possesseur
    Commandements de Dieu -- Tableau
    DÉCORATION -- Dessins à la plume en pleine page
    DÉCORATION -- Initiales filigranées (fin XIV e et XV e s.)
    DICTAMEN AD UTILITATEM SACERDOTUM
    DE DIGNITATE SACERDOTUM -- Versus Pseudo-Augustini
    Dons gratuits -- Tableau
    DUODECIM PROPRIETATES CONDITIONIS HUMANAE
    Eucharistie -- Questions concernant l'Eucharistie
    Évêque -- Cas réservés Vers mnémoniques
    GUILLELMUS PARISIENSIS, O.P. -- Dialogus de septem sacramentis
    HAYMO CADRIGARII -- Possesseur
    Heures canoniques -- Notes et extraits
    Heures canoniques -- Tableau
    Homme -- Tabula duodecim proprietatum conditionis humanae
    HUGO DE SANCTO CARO, card., O.P. -- Speculum Ecclesiae
    HUGO DE SANCTO VICTORE -- Speculum Ecclesiae
    IVO CADRIGARII -- Copiste
    IVO CADRIGARII -- Monogramme
    IVO CADRIGARII -- Signature
    JEAN RAOULON -- Acte le concernant (XV e s.)
    JESUS CHRISTUS -- Passio Opera Passionis. Tableau
    JESUS CHRISTUS -- Passio Textes divers
    JESUS CHRISTUS -- Testamentum
    JOHANNES METENSIS -- Turris sapientiae tabula
    JOHANNES A MORTILIANO, dictus DE UTINO, O.F.M. -- Summa de aetatibus
    LEBOINDRE (Jehan) -- Signature (XVI e s.)
    LOYSEAU (François) -- Signature (XVI e s.)
    MATHURINUS THORINI -- Possesseur
    Méditation -- De Quattuor modis meditandi (nota)
    Messe -- Vers
    Monde -- Questions
    Office -- Office des lamentations
    Ordre (sacrement) -- Notes
    ORLEANS (Loiret) -- Université. Acte (XV e s.)
    Pape -- Cas réservés Vers mnémoniques
    Pénitence -- Summa metrica de paenitentia. Commentarii
    Pénitence (sacrement) -- Summula in foro paenitentiali. Abbreviatio
    PETRUS, presbyter -- Traité à lui dédicacé
    PIERRE DE L'ESPINIERE -- Acte le concernant (1480)
    PITHIVIERS (Loiret) -- Acte émanant du prévôt (1480)
    Plaies d'Égypte -- Tableau et explication
    Prêtres -- Dictamen ad utilitatem sacerdotum
    Prêtres -- De Dignitate sacerdotum versus Pseudo-Augustini
    Prophètes (douze) -- Tableau sur les 12 prophètes
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Louis-Philippe
    ROBERTUS GROSSETESTE, ep. Lincolniensis -- Templum Domini
    Sagesse -- Tour (tableau)
    Septuagésime -- Question
    DE SEX ALIS CHERUBIM -- Tableau
    SUMMA METRICA DE PAENITENTIA -- Summa paenitentiae
    SUMMULA IN FORO PAENITENTIALI -- Abbreviatio
    SYMBOLUM APOSTOLORUM -- Duodecim apostolorum articuli fidei (variae versiones)
    SYMBOLUM APOSTOLORUM -- Duodecim apostolorum articuli fidei cum dictis duodecim prophetarum. Tabulae
    Tableau -- de théologie didactique
    Théologie -- Tableaux
    THOU (Jacques-Auguste de) -- Possesseur
    Titres (incipit ou explicit) -- En grosses lettres rehaussées de traits rouges (XV e s.)
    Vers anonymes latins -- Recueils
    Vers anonymes latins -- Divers
    Vers français

Vie du livre

Sources des données