Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 8501A

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q66676

  • Titre attesté :
    • Iulius Valerius Alexander Polemius, Res gestae Alexandri Macedonis ; Collatio Alexandri et Dindimi ; Epistola Alexandri ad Aristotelem ; Galterius Compendiensis, Otia de Machomete ; Heito Augiensis, Visio Wettini ; Aethicus Ister, Cosmographia ; Gaufridus Monumetensis, Historia regum Britanniae
  • Autre forme de la cote :
    • PARIS, Bibliothèque nationale de France, Manuscrits, lat. 08501 A
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 8501A
    • Paris. BnF, Latin 8501A
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Auteur : Julius Valerius Alexander Polemius | Gautier de Compiègne (11..-115.) | Heito Basiliensis (07..-0836) | Aethicus Ister | Geoffroi de Monmouth (1100?-1154) | Caecilius Balbus | Sénèque (0004 av. J.-C.-0065)
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Caroline tardive de plusieurs mains.
  • Décoration :
    • Dans la marge du f. 108v, la plus ancienne représentation connue du roi Arthur (cf. F. Avril, dans La légende du roi Arthur, Paris, 2009, n° 10, p. 82, et M.-F. Damongeot-Bourdat 2010). Au f. 63v, deux initiales en réserve dessinées à la plume : Cum, 5 lignes ; Britannia, 8 lignes. Nombreuses initiales de deux à six lignes et rubriques à l’encre rouge. Capitales rehaussées de rouge.
  • Support : Parchemin.
  • Composition :
    • 131 ff., précédés et suivis de trois gardes en papier.
  • Dimensions :
    • 248 x 195 mm (justif. 220 x 140 mm)
  • Aspects codicologiques :
    • 17 cahiers s’ouvrant sur le côté poil, tous quaternions sauf les cahiers : 3 (f. 17-25, un quinion manquant du huitième feuillet), 12 (f. 90-95, un ternion), et 17 (f. 128-131, un binion). Signature des cahiers ajoutée, en lettres capitales (A-R) au bas de la première page, le cahier F portant aussi une signature en chiffres romains (VII). Foliotations multiples de quatre mains, dans la marge supérieure de chaque recto : la première à l’encre noire souvent barrée, avec erreurs (f. 17 et 17bis, 29 et 29bis, 43 et 43bis) ; la deuxième à l’encre noire et barrée seulement pour les f. 58-73 (numérotés 36-51) ; la troisième à l’encre rouge (1-131) et la quatrième au crayon (1-131). Cette dernière a été suivie pour la description du contenu du ms.
    • France (Normandie)131 ff., précédés et suivis de trois gardes en papier248 x 195 mm (justif. 220 x 140 mm)
  • Réglure :
    • Réglure à la pointe sèche sur le côté poil, parfois repassée à l’encre brune (Muzerelle : 2-1/0/1-0/J) ; 35/36 longues lignes (sauf f. 22v-32v, 38v-39v, à deux colonnes).
  • Reliure :
    • Reliure du XVIIe siècle en parchemin souple ; au dos, titre à l’encre noire « Vita s. Patric. Aethicus ». Trois gardes supérieures et trois gardes inférieures (numérotés 132-134), en papier.
  • Estampille :
    • Au f. 1r et 131r, estampille de la « Bibliotheca Regia » identique au modèle Josserand-Bruno type 1 (XVIIe siècle).

Collection IIIF

Manifestes IIIF dans cette collection

Type de numérisation non spécifié

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1r-v : Vita sancti Patricii ; inc. « In illo tempore sanctus Patricius era apud Scotos… », expl. « …proficiebat de Patricio narrare sed compendio laboris breviter nunc liceat terminare » (BHL 6502).
    F. 1v : Genealogia Francorum ; inc. « Anchises exiens de Troia… », expl. « …Pipinus genuit Karolum ». Apparemment texte inédit. Transmis aussi par le ms. du Vatican, BAV, Reg. lat. 1964, f. 58r-v.
    F. 1v-11v : Iulius Valerius Alexander Polemius, Res gestae Alexandri Macedonis ; inc. « Egiptii sapientes fati genere divini… », expl. « ...vino et veneno superatus atque extinctus occubuit » (Julius Valerius, Res gestae Alexandri Macedonis, ed. M. Rosellini, Monachii, 2004).
    F. 12r-15v : Collatio Alexandri et Dindimi ; inc. « Sepius ad aures meas fando pervenit… », expl. « …nam vobis ita [non s.l.] bonorum usus interdictis [sed s.l.] utilis est cruciatus [ut] criminosis apud nos », incomplet de la fin (Alexander der Grosse und die “nackten Weisen” Indiens : der fiktive Briefwechsel zwischen Alexander und dem Brahmanenkönig Dindimus, éd. M. Steinmann, Berlin, 2012).
    F. 15v : « Nunc evangelii textum scribendo sequutus… », expl. « …premia prescitis dat et ut premissa fuerunt ».
    F. 16r-22v : Epistola Alexandri ad Aristotelem ; inc. « Semper memor tui etiam inter dubia… », expl. « …animi industrie obtime Aristoteles inditium » (Epistola Alexandri ad Aristotelem, éd. W.W. De Boer, The Hague, 1953).
    F. 22v : Versus de Alexandro ; inc. « Armipotentis Alexandri hic conscripta tenentur… », expl. « …victus et extinctus herebi penetralia scandit » (Walther, Initia carminum, n° 1494).
    F. 23r-32r : Galterius Compendiensis, Otia de Machomete ; inc. « Quisquis nosse cupis patriam Machometis et actus… », expl. « …tu Moysen si vis cetera nosse lege » (Walther, Initia carminum, n° 16197 ; éd. R.B.C. Huygens, « Otia de Machomete. Gedicht von Walther von Compiègne », dans Sacris Erudiri, VIII, 1956, p. 287-328 ; Yvan G. Lepage - Robert B.C. Huygens (éd.), Le «Roman de Mahomet» de Alexandre du Pont (1258). Avec le texte des «Otia de Machomete» de Gautier de Compiègne, Paris, 1977).
    F. 32rb : « Littera bina datur parti si prima rimatur / ostendit munerum sapiens quo repperit unum / altera virgineum designat nomine fructum / tot fuerant anni per tempora pene peracti / ex quo conceptum verbum fuit et caro factum / Ierusalem cum capta fuit sub preside Christo / idus adhuc Iulii renovantur signa triumphi / post bis quingentos et centum circiter annos / ex quo virgineus de neumate floruit alius / anno centeno Iulii quinto die deno / Ierusalem nostris cesserunt menia francis ».
    F. 32va : De pitagoricis diffinitionibus ; inc. « Est et non cunctis monosillaba nota frequenter… », expl. « …qualis vita hominum duo quam monosillaba versant » (Anthologia latina 645 ; Schaller – Königs, Initia, p. 210 n° 4582).
    F. 32va : inc. « Ter binos deciesque novem superexit in annos…», expl. «…cetera secreta novit Deus arbiter evi » (Anthologia latina 647, v. 1-10).
    F. 32vb-33r : Caecilius Balbus (ps.), Sententiae philosophorum ; inc. « Nulle sunt occultiores insidie quam he que latent in simulatione officii… », expl. « …nichil enim tam mortiferum ingeniis quam luxuria est » (éd. E. Woelfflin, Caecilii Balbi De nugis philosophorum quae supersunt, Basel, 1855, p. 37-43).
    F. 33v-36v : Heito Augiensis, Visio Wettini ; inc. « Visio Gugtini prius canonici postea monachi quam ostendit illi Deus per angelum et nos fratres eius ipso narrante scripsimus, servi sancti Vincentii Mettis. Cum predictus frater die sabbati cum aliquibus fratribus nostris potionem ad providendam salutem corporis accepisset… », expl. « …sumptoque viatico ultimam huius instabilis vite clausit horam » (P.L. 105, 771-780 ; éd. E. Dümmler, dans MGH Poetae II, p. 267-275; éd. H. Knittel, Heito und Walahfrid Strabo Visio Wettini, Heidelberg, 2004, p. 34-62).
    F. 36v-37v : Miraculum sancti Hieronymi de leone (Vita Hieronymi presb. adscripta Sebastiano mon. Casinensi) ; inc. « Quadam namque die advesperascente… », expl. « …imperii vero Honorii duodecimo anno imperante utique illo cuius anni nec inchoantur neque finientur in secula… » (BHL 3872).
    F. 37v-39v : De aetate mundi et chronicon ; inc. « Ab Adam usque ad diluvium anni IIa CCti XLta II° (2242)… », expl. « …anno X qui est era DCLXVI. vel DCCCLVII » (même incipit du Chronicon monasterii Aldenburgensis parvum, PL 174, 1459 mais le texte est différent).
    F. 40r-63r : Aethicus Ister, Cosmographia ; inc. « Philosophorum scedolas sagaci indagatione investigans… », expl. « …eaque in aliorum codicibus scita vel scripta deprehendit sibi exoplicato catalogo compescuit » (éd. O. Prinz, Die Kosmographie des Aethicus, München, 1993, p. 87-243 ; éd. M.W. Herren, The Cosmography of Aethicus Ister, Turnhout, 2011, p. 2-216).
    F. 63v-129v : Gaufridus Monumetensis, Historia regum Britanniae ; inc. « Cum mecum multa et de multis sepius animo… Britannia insularum optima in occidentali occeano inter Galliam… », expl. « …hoc modo in latinum sermonem transferre curavi » (éd. A. Griscom, R. Ellis Jones, The Historia Regum Britanniae of Geoffrey of Monmouth, Genève, 19772 ; éd. M.D. Reeve, Geoffrey of Monmouth, The History of the Kings of Britain, Woodbridge, 2007).
    F. 130r-131v : Lucius Annaeus Seneca, Apocolocyntosis divi Claudii sive Ludus de morte Claudii (I,1 – IX,6, incomplet) ; inc. « Quid actum sit in celo ante diem tercio [sic] idus octobris… », expl. « …et aiebat noli mihi invidere / » (éd. W.H.D. Rouse, London, 1913 ; A.A. Lund, Heidelberg, 1994).

Armoiries et marques

Paris, BnF, lat. 8501 A, f. 1 (Mention du nom de Claude Dupuy, 16e s.)

Intervenants

Autres intervenants

Ancien possesseur

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Le ms. a été copié en France, très vraisemblablement en Normandie, peut-être au Mont-Saint-Michel, d'après le style de l'écriture et du décor.
    Au f. 1r, ex-libris de Claude Dupuy (1545-1594). Le ms. fut hérité par ses fils, Pierre et Jacques Dupuy ; dans leur collection, le ms. portait la cote 219 (cf. H. Omont, Anciens inventaires…, IV, Paris, 1911, p. 206).
    Le ms. entra ensuite dans la Bibliothèque Royale où il reçut la cote « 4176 » (f. 1r).
    Au recto de la deuxième garde supérieure, table des matières ajoutée au XIXe s.

Notes

Source des données : Bibale

  • (IRHT, fichier codico.)

Vie du livre

Sources des données