Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63954
Manifeste IIIF
Numérisation :
Source des données : BnF Archives et manuscrits
F. 1a-206va : Hugo de Sancto Caro, Postillae in libros Salomonis (Prov., Eccl., Cant.) : f. 1a-2va : [In prologum Hieronymi Stridonensis in libros Salomonis] (Stegmüller, Rep.bibl. n°3677 [recense ce ms.] ; Kaeppeli-Panella n°1989 ; ms. signalé dans Hauréau, Notices…, t. I, p. 21 ; éd. HSC, Opera [1621], t. III, f. 2a-3vb) : « Incipit prologus magistri Hugonis Jacobite super quinque libros Salomonis. Dicit Ecclesiasticus XXXIX° B. ‘Occulta proverbiorum exquirit sapiens et in absconditis parabolarum conversabitur’ (Eccli. 39,3). Duplicem vitam bonorum nobis commendat Ecclesiasticus in hiis verbis, quam etiam dominus figuraliter commendavit …-… suum saporem servaverunt » ; f. 2vb-115va : Hugo de Sancto Caro, In librum Proverbiorum (Stegmüller, Rep.bibl. n°3677 ; éd. HSC, Opera [1621], t. III, f. 4va-70b) : « Parabole Salomonis filii David regis Israel. Suple hee sunt …-… cujuslibet clausule sequentis illam. Quod manifestum est cuilibet inspicere volenti. Expliciunt Proverbia Salomonis ». f. 115va-vb : Bernardus Claraevallensis, [Epist. 113] Epistola ad Sophiam (incompl.) (P.L. 182, 256-258c ; éd. SBO, t. 7, p. 287-290) : « Bernardus abbas de Claravalle, Sophie virgini virginitatis servare titulum, apprehendere fructum. Fallax gloria et vana est pulchritudo …-… mendicantibus pulcritudinem alienam, nisi perdiderint suam, nativo quippe et interno se » ; f. 116a-172b : Hugo de Sancto Caro, In librum Ecclesiasten (Stegmüller, Rep.bibl. n°3679 ; éd. HSC, Opera [1621], t. III, f. 70va-105vb) : « ‘Beatus vir cujus… quem posuit’ (Ps. 83,6). Hoc intelligitur communiter de quolibet fideli …-… [prol. ; f. 117b, liber : « Verba ecclesiastes racionatoris filii david : in hoc notatur paterna dignitas … »] … ut dicit Gregorius ut caret intentione pie utilitatis aut ratione juste necessitatis. ‘Sive bonum, sive malum sit’ quod factum est suple. Explicit liber Ecclesiastes ». f. 172b-199b (l. 5) : Hugo de Sancto Caro, In Canticum (avec prol. ; I, 1 – IV, 8 : incompl. de la fin) (Stegmüller n°3682 ; éd. HSC, Opera [1621], t. III, f. 106a-125vb) : « Incipit prologus super Cantica canticorum. ‘Deus in gradibus ejus cognoscetur’ (Ps. 47,4) : ita dicit alia editio, ubi nostra habet ‘Deus in domibus ejus cognoscetur’. Sunt autem tres illi gradus …-… [prol. ; f. 173a, Cant. 1,1 : « Incipiunt cantica. Osculetur me, Deus pater, osculetur oris sui, id est in unione filii sui, vel sic … »] …-… [Cant. 4,8] per se ad invicem aperatis et ‘macula’ culpe mortalis, ‘non est in te’ in quo est macula non est membrum ecclesie. Sequitur : ‘Veni de Libano sponsa mea, veni de Libano’ ».F. 199a (marge inf.) : [nota scribae] : « Hic deficit medietas Canticorum, vel amplius ».
F. 199va-200vb : [Ricardus Praemonstratensis = PS. Johannes Cornubiensis, Expositio canonis missae (= Libellus de canone mystici libaminis)] (P.L. 177, 455-470) : « In virtute sancte crucis et in sacramento altaris agna est convenientia et magna efficatia …-… Salutari hostia post mortem non indigebimus, si ante mortem hostia deo ipsi fuerimus » ; cf. G. Macy, « A bibliographical note on Richardus Praemonstratensis », dans Analecta Praemonstratensia, t. 52, 1976, p. 63-69 [attr. à Ricardus Praemonstratensis, abbé d’Alnwick en 1167, à ne pas confondre avec Richard de Wedinghausen].
F. 200vb-206va (l.15) : [Odo Cameracensis, Expositio in canonem missae] (P.L. 160, 1055-1070) : « ‘Te igitur, clementissime pater, etc.’ Quia dignum et justum est nos agere tibi gratias, te igitur …-… capitulorum principia, primo visu se offerant intuentibus et cola et commata confusis distinctionibus non conturbent ».
F. 207a-210vb : [PS. Robertus Sorbonnensis, Explanationes in prologos sancti Hieronimi] (expositions des prologues bibliques extraites des Glossae in divinos libros attribuées à Robert de Sorbon : CPPM II, 2412 ; Stegmüller, Rep.bibl. n°7486 ; BHM 990) ; cf. N. Beriou, « Robert de Sorbon », dans Dict.Spi., t. 13, col. 822 ; cf. J. J. Contreni (J. J.), « The biblical glosses of Haimo of Auxerre and John Scottus Eriugena », dans Speculum, t. 51, 1976, p. 411-434, à la p. 417 [note 32 : liste de 18 mss. avec ce texte ; ce ms. est recensé, on peut ajouter le ms. Paris, Bibl. nat. de France, lat. 14432] : f. 207a-va : [De verbo ‘prologus’] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10503 [d’après ce ms. et le ms. lat. 14432]) : « Prologus grece, latine prolocutio sive prefatio. Logos etenim dicitur sermo sive locutio. Idem est et proemium … non prophetaverunt, carismata id est dona » ; f. 207va-208b : [De praefatione Hieronymi Stridonensis in Pentateucum ad Desiderium] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10504) : « ‘Desiderii proprium nomen’. Desiderius vocabatur episcopus, quidam familiaris beati Jeronimi …-… alii interpretatio sermonum » ; f. 208va : [De prologo Josue] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10505) : « ‘[S]icut amici mei criminantur’. Amicos suos vocat inimicos …-… ab utilitate scribendi devocare nitebantur » ; f. 208va-209a : [De prologo Regum] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10506) : « [add. alia manu : ‘De prologo Regum’] ‘Viginiti et duas esse litteras Hebreorum’. Juxta quem numerum litterarum …-… qui libri in auctoritatem sint recipiendi » ; f. 209ab : [De prologo Isaie] (Stegmüller n°10507) : « [add. alia manu : ‘De prologo Ysaie’] ‘Nemo cum prophetas’. Quedam scripture apud Hebreos …-… manum ad interpretandum aptabat » ; f. 209b : [De prologo Hieremie] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10508) : « [add. alia manu : ‘De Jeremia prologus’] ‘Virginitate sua euvangelicum virum Christi ecclesie dedicans’. Iheremias …-… de hoc libro nonnulla presumit » ; f. 209b : [De prologo Ezechielis] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10509) : « [add. alia manu : ‘De prologo Iezechi[el]’] Hiezechielis quoque liber per cola et commata scriptus est, ut manifestiorem …-… cibum quem digni sunt recipientes » ; f. 209va : [De prologo Osee] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10510) : « [add. alia manu : ‘De prologo Osee’] Osee commaticus est et per sententias loquens … inde syncronum contemporalis » ; f. 209va-vb : [De prologo Job] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10511) : « [add. alia manu : ‘De prologo Job’] Scematismenos. Scema dicitur figura, inde liber iste dicitur scematismenos …-… unciam argenti auri que in se habentibus » ; f. 209vb : [De prologo in libros Salomonis] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10512) : « [add. alia manu : ‘De prologo Salomonis’] ‘Tridui opus nostro nomini consecravi’. Quod mirabile … in pane ejus » ; f. 209vb-210a : [De prologo Danielis] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10513) : « [add. alia manu : ‘De prologo Danielis’] Unam Hieremie perycopen, id est unam precisionem …-… in alveolo ab angulo dicitur, fer prandium in Babilone » ;f. 210b : [De prologo Paralipomenon] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10514) : « Cum pro varietate egionum diversa ferantur exemplaria diversorum videlicet interpretum …-… veritatem scripturarum interpretando rimetur » ; f. 210va-vb : [De prologo Esdrae] (Stegmüller, Rep.bibl. n°10515) : « [F]rustra autem ut ait quidam niti nec aliud fatigando …-… eorum animos contra eum in iracundiam accendit » ;
f. 210vb-211a : [PS. Isidorus Hispalensis, Testimonia patrum, cap. 8] (CPL 0385+ ; CCSL 108D (A. Lehner, 1987), p. 55-127) : « Stultissimum est docere quod noverit ille quem doceas. Melius est nescire …-… Petalum est tenuissimum auri folium, id est et bractesi » ; f. 211ab : [De meditatione] : « Quotiens Deum cogitare volumus, minus utique volumus …-… tractatum Domino adjuvante veniremus » ; f. 211b-212va : [Symbolum de Trinitate] : « Credo sacrosancte divinitatis eternam unitatem. Credo in eadem unitate coeternam trinitatem. Creator etenim omnium est Deus …-… gaudere et beate vivere mereamur in omni seculorum tempore. Amen. [add. alia manu : ‘Explicit tractatus de trinitate’] ».
F. 212va-216a : [Hildebertus Cenomanensis, Versus de mysterio missae] (P.L. 171, 1177-1192, avec variantes) ; Dans la suite, les numéros des poèmes en chiffres arabes renvoient aux éditions de A. B. Scott et les chiffres romains à la P.L. Quand les poèmes ont été édités séparément par A. B. Scott, il a été jugé inutile de donner le titre de la P.L. « Scribere proposui quid mistica sacra piorum missa representet …-… [f. 213b, l.3 ; P.L. 177, 1181a] Abscessit modicum, terque precatus ait, Hiis precibus veluti labiorum victima quedam …-… [f. 213b, l. 15 ; P.L. 177, 1181b] Jam ter humi strato contritio cordis et ille / [f. 213b, l. 16 ; P.L. 171, 1190a] Non nisi cum jam sol occubuisset erat, Ecclesie Christus quam non abeundo reliquit …-… [f. 213va, l. 40 ; P.L. 177, 1191c] Apte nos patimur dona dicata Deo / [f. 213vb, l. 1 ; P.L. 171, 1181b] Sanguineus sudor, crux fuit ante crucem, Jam tunc anxietas finem spondentibus umbris …-… [f. 215vb, l. 41 ; P.L. 177, 1190a] Ipse tamen mundus eadem sic jussa cavebant / [1 l. vac.] / [P.L. 177, 1191c] Nam tres ecclesie sunt partes, una laborat, [f. 216a] In terris, partem jam ovet alta quies …-… [P.L. 177, 1192b] Cum pater ad dexteram sedit et explet opus ». F. 216a (l. 35-40) : [Hildebertus Cenomanensis, Carmen minus n°21 = ? Petrus Pictor, De tribus missis] (P.L. 171, 1198b ; A. B. Scott, Hildeberti Cenomannensis episcopi carmina minora, Leipzig : Teubner, 1969, p. 10) : « In Natale sacrosancte sollempnia misse … Nox, aurora, dies, umbra, figura Deus » ; cf. . Hauréau, « Notice sur les mélanges poétiques d’Hildebert de Lavardin », dans Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque nationale et autres bibliothèques (…), t. 28.2, 1878, p. 289-448, aux p. 357-362 ; L. van Acker, « Ein vorläufiges Handschriftenverzeichnis der Gedichte des Petrus Pictor », dans Mittellateinisches Jahrbuch, t. 5, 1968, p. 300-306 [ms. recensé à la p. 304, n°125]) ; f. 216a (l. 41) – 216b (l. 30) : [Carmen minus n°45] (P.L. 171, 1192d-1194a ; A. B. Scott, A. B. Scott, Hildeberti Cenomannensis…, éd. cit., p. 35-36) : « Tollimur e medio fatis urgentibus omnes …-… [f. 216b, l. 21 ; P.L. 177, 1193b] Hostia pro justis, laus est pro justificandis, Mentio pro reliquis caus agit alterius, Fit cibus hic ex pane caro Deus ex elemento … Fit cibus ipse caro, panis ymago manet » ; f. 216b-va : [Carmen minus 39IV] (P.L. 171, 1193d-1196a ; A. B. Scott, Hildeberti Cenomannensis…, éd. cit., p. 30-32) : « Melchisedech Domino panem vinumque litavit, Christus idem statuens, pactum vetus evacuavit …-… [f. 216va, l.15] Ordo sacer, bona traditio, pia victima panis / Unde procul facinus, procul horror et usus inanis / Decretum felix nova virtus, utile sacrum … [f. 216va, l. 24] Ad propriumque caput tria sacramenta redisse ». f. 216va : [Cur Deus homo = Carmen P.L. LII = Carmen minus 40] (P.L. 171, 1406c ; . Hauréau, « Notice sur les mélanges poétiques d’Hildebert de Lavardin », dans Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque nationale et autres bibliothèques (…), t. 28.2, 1878, p. 289-448, aux p. 324-325 (= id., Les mélanges poétiques d'Hildebert, Paris, 1882) [ms. signalé] ; A. B. Scott, Hildeberti Cenomannensis…, éd. cit., p. 32) : « Ade peccatum que conveniens aboleret … Angelus exultat, homo gaudet, tartara merent ». F. 216vb : [Hildebertus Cenomanensis, Biblica Epigramma] (éd. A. B. Scott, D. F. Baker, A. C. Rigg, « The biblical epigrams of Hildebert of Le Mans : a critical edition », dans Medieval Studies, t. 47, 1985, p. 272-316 [ms. « P »], ci-après A. B. Scott et al., « The biblical epigrams… », art. cit.) ; cf. A. Wilmart, « Le florilège de Saint-Gatien : contribution à l’étude des poèmes d’Hildebert et de Marbode », dans Revue bénédictine, t. 48, 1936, p. 147-181 [descr. sommaire du ms. à la p. 149, note 1 (suppose que la fin est mutilée)] ; A. B. Scott, « The biblical allegories of Hildebert of Le Mans », dans Sacris Erudiri, t. 16, 1965, p. 404-424 [ms. sigle P à la p. 420, avec descr. sommaire] : f. 216vb (l. 1-5) : [Biblicum Epigramma 67] (P.L. 171, 1194ab ; éd. A. B. Scott et al., « The biblical epigrams… », art. cit., p. 310) : « Est ratio quod pars altaris dextera misse … Nostra fides et erunt sub mundi fine fideles » ; f. 216vb (l. 6-9) : [Carmen P.L. LIII = Biblicum Epigramma 68 (versio brevior)] (P.L. 177, 1280b ; A. B. Scott et al., « The biblical epigrams… », art. cit., p. 311) : « Tres partes facte de Christi corpore signant … Marthyrium, calicem, gustant in carne fideles ». f. 216vb (l. 10-19) : [Carmen P.L. CXXXIV = Biblicum epigramma 44] (P.L. 177, 1440bc [d’après ce ms.] ; A. B. Scott et al., « The biblical epigrams… », art. cit., p. 311) : « Trinus in ecclesia viget ordo notatus in [istis] … ille coronam » (les lignes 10 à 36 ne sont divisées par aucun pied-de-mouche) ; f. 216vb (l. 20-23) : [Carmen P.L. CXXXIV = Biblicum epigramma 26] (P.L. 177, 1440bc [d’après ce ms.] ; A. B. Scott et al., « The biblical epigrams… », art. cit., p. 289) : « Celum factum firmamentum … dilabitur alter » ; f. 216vb (l. 24-36) : [Carmen P.L. CXXXIV = Biblicum epigramma 52] (P.L. 177, 1440bc [d’après ce ms.] ; A. B. Scott et al., « The biblical epigrams… », art. cit., p. 303) : « Archa Noe sursum fuit arta … Ecclesie quo perveniens nichil appetit ultra » ; f. 216vb (l. 37-40) : [Biblicum epigramma 58] (P.L. 171, 1277d ; A. B. Scott et al., « The biblical epigrams… », art. cit., p. 306) : « Hostia turturis atque columbe mystica res est …Sic accepta Deo, sic fies hostia sancta » ; f. 216vb (l. 41-44) : [Carmen P.L. CXXXI = Biblicum epigramma 65] (P.L. 177, 1439d-1440a ; A. B. Scott et al., « The biblical epigrams… », art. cit., p. 309) : « Ut capitis tonsura docet, rex atque sacerdos … Qui subtus remanent sunt ipsa corona capilli ».
Ce manuscrit a servi à l’édition des œuvres d’Hildebert du Mans par Antoine Beaugendre, de la Congrégation de Saint-Maur, où plusieurs passages sont édités « E ms. Colbert., n. 1367 ». Cette édition est reprise (et refondue) par J. J. Bourassé pour la Patrologie latine de J.-P. Migne. A. Wilmart pense que ce manuscrit est incomplet de la fin. (cf. Revue bénédictine. t. 48, 1936, p. 149). Cela n’est pas certain : il semble au contraire que le dernier feuillet a été ajouté pour achever la transcription des poèmes d’Hildebert de Lavardin.
Ce manuscrit a fait partie des collections de la bibliothèque de l'abbaye de Fontenay. Au f. 1, cote XIIIe s. : « bi », mine de plomb puis encre avec 4 points. L'ex-libris et la cote du XVe siècle ne sont plus visibles au f. 216v (feuillet mutilé).Il a ensuite appartenu à Colbert, avant d'entrer dans la bibltiothèque royale en 1732.
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF