Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, NAL 693

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q69958

Aspects codicologiques

  • Parchemin, 204 f., plusieurs mains contemporaines relativement soignées, avec additions sur des parties laissées en blanc ou dans les marges par divers scribes contemporains ou de peu postérieurs. Astronomie, astrologie et médecine : calendrier et comput (2r-8r) ; Ps.-Messahallah, De compositione astrolabii (9r-13v) ; notes d’astronomie (13v-14v et 20va-21ra) ; texte astrologique en français (21v) ; tables astronomiques (23r-60v) ; notes astrologiques en français (93v) ; Ps.-Aristote, Chiromantia (95v-97r) ; textes et notes de médecine, en latin, français et anglais (139ra-195r) ; formulaire (195v-201r et 204r) ; notes astronomiques (202r-203v). Blancs : 8v, 22v, 151r-151v, 155v

    (Source : Persée - DER-IRHT, LXXXIV)

Présentation du contenu

Source des données : Jonas

  • Anonyme | De passionibus mulierum
    Incipit référence de l'oeuvre : Diex nostre sire quant il ot le secle estoré
    Folio 181v - 183r
  • Jourdain de Redinges | Secret d'Ypocras
    Folio 171v - 181
  • Anonyme | Lettre d'Hippocrate à César
    Incipit référence de l'oeuvre : Pour la dolor del chief quisses poliel en eisil si metes as oraille qu'eles sentent l'odor et faites une corone
    Folio 164v - 183

Source des données : Persée - DER-IRHT, LXXXIV

  • 15r Zael, Introductorium, 18 («Vicia Lune et fiunt esse malum quibus detrimenta — in istis viciis nullum opus incipere nec laudatur in nativitate ») [TK, 1706]

    15r-15v Ps.-Ptolémée, Centiloquium (trad. Platon de Tivoli) (sélection, sans le comm.)

    16ra-20ra «Cum fiat naturarum corruptio et mutatio earum per planetarum effectus magisterium astrorum altius magisterio medicorum et omnibus magisteriis. Significatio Solis sit super cerebrum et cor per participationem planetarum — cum fuerit sub radiis maior impedimento Saturni » [TK, 299]

    21v (marge inférieure) «Iupiter et Venus boni sunt… »

    22r «Hototalzagad, id est linee horarum… » (glossaire arabo-latin de termes astronomiques et astrologiques)

    22r Table : 168 heures planétaires de la semaine

    23v (marge inférieure) Zael, De interrogationibus, 30 («Cum interrogatus fueris de coniugio utrum perficiatur an non… »)

    44v-45r (marge inférieure) Zael, De interrogationibus, 34 («Si interrogatus fueris de muliere utrum sit virgo vel corrupta… »)

    61r-89r Ptolémée, Quadripartitum (trad. Platon de Tivoli) [Poulle 1967, 536]

    89r-89v Ps.-Ptolémée, Liber proiectionis radiorum stellarum [TK, 332]

    89v-93v Ptolémée, Quadripartitum (trad. Platon de Tivoli), II. 3 («Capitulum tertium secundi libri in similitudine regionum cum triplicitatibus et stellis. Quoniam igitur figure triplicitatum que formantur in circulo signorum — (92r) in tempore cuius ipse fundate cum observare debemus »), suivi de cinq horoscopes datables de 1235-1236, aux f. 92r-93v [Poulle 1967, 534-536, avec reprod. du f. 93r, p. 535]

    93v «Dignior et fortior omnibus locis circuli est ascendens — magnificatur eorum malicia » [TK, 431]

    93v (marge inférieure) «Si quis fuerit in carcere positus cum Luna fuerit in Ariete — et exiet inde » (zodiologium) [Juste 2007, 191 n. 169]

    93v (marge inférieure) Proportiones competentes in astrorum industria, 10 («Luna in Ariete, non e… (?) quia incurres periculum — in Piscibus non exi quia pauper eris in exitu et pauper in reditu »)

    94r «Domus ascendentis semper significat querentem vel illum — quam illis fortunatis » (9 lignes)

    94r «De electionibus. Electiones veraciores et validiores sunt illis quibus eligitur super eorum nativitates — quereret infirmo et sic de ter (?) » [TK, 495]

    94r-95r «De amisso. Diviso loco in 4 partes, vide quot gradus perambulaverit dominus hore — in lumine suo in die quia est diurnus »

    97v-99v Zael, Introductorium, 6-22 («Scito quod orbis luminis Solis est 30 gradus cuius medietas — et eorum domorum ») [TK, 1410]

    99v-100v Zael, Quinquaginta precepta, 1-33

    101r-105ra Zael, De interrogationibus (sélection d’une trentaine de chapitres : «Principium considerationis in rebus. Cum interrogatus fueris de aliqua interrogatione — destructio in fuga sua »)

    105ra-107rb Zael, De electionibus (sélection d’une vingtaine de chapitres : «Incipiunt electiones. Omnes concordati sunt quod electiones sint debiles — sicut predixi tibi in primo capitulo »)

    107rb-107va «De abscond‹itis ?›. Si quis queratur de re recondita subtus terra utrum verum sit vel non… Si autem in qua parte sit… Si queratur cuius coloris sit — si occidentalis vetus »

    107va-107vb Zael, Liber temporum, 4 («De vita. Cum interrogatus fueris de vita hominis ex dictis antiquorum… »)

    107vb-109va Astronomia Ypocratis (trad. anonyme) [Kibre, 97 ; Kibre, 102 indique à tort la trad. de Guillaume de Moerbeke]

    111ra-135ra Albumasar, De magnis coniunctionibus (Livres VII, III-IV, VI et V : «Tractatus septimus libri Albumazar. Tractatus in qualitate scientie significationum signi profectionis aut alicuius ascendentis revolutionum — ex laboribus et infortuniis per illas causas »)

    135ra-135va «Primum clima est Iudeorum et in ipsum est Saturni et habet ex signis Capricornum et Aquarium — ex planetis Mercurium et Venerem »

    135va-138vb Roger de Hereford, Liber de tribus generalibus iudiciis astronomie [TK, 434 ; Juste 2007, 278 n. 233]

    153va-155rb « Nota quod Saturnus est frigidus et siccus, durus et malus — quoniam omnes virtutes eius habet et plures» (médecine astrologique) [TK, 940]

Textes du manuscrit

Source des données : Manuscripta medica

Anonyme : De conceptione [latin].

  • Œuvre associée : De conceptione
  • Feuillets : 183r-184v
  • Auteur du texte : Anonyme
  • Incipit : Cum omnis creatio sit ex spermate

Anonyme : De phlebotomia [latin].

  • Œuvre associée : De phlebotomia
  • Feuillets : 6r
  • Auteur du texte : Anonyme
  • Note : Fragmentum
  • Incipit : In fleubotomia sit regula talis quod

Anonyme : Notae et receptae [latin].

Pseudo-Nicolaus Salernitanus, Nicolas de Salerne (11..-11..) : Antidotarium [latin].

Parties du manuscrit

BnF Archives et manuscrits

Intervenants

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

  • anglaise pour l’essentiel (le calendrier des f. 2r-4v est à l’usage du Pays de Galles et plusieurs textes et notes sont en anglais ou se réfèrent à des personnages anglais, cf. Mss enluminés), mais aussi en partie française (certains textes sont en français)

    (Source : Persée - DER-IRHT, LXXXIV)

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ms. provenant de la vente du comte d'Ashburnham, faite en 1899 (n° 68). Cf. L. Delisle, art. cité , n° V.

Source des données : Persée - DER-IRHT, LXXXIV

  • Ashburnham

Notes

Source des données : Biblissima

  • D. Juste, Catalogus Codicum Astrologorum Latinorum. II. Les manuscrits astrologiques latins conservés à la Bibliothèque nationale de France à Paris (Documents, études et répertoires de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes, 84), Paris, 2015, p. 259-261 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2015_cat_84_1)

Bibliographie

    • H. Omont, Bibliothèque Nationale. Nouvelles acquisitions du département des manuscrits pendant les années 1898-1899, Paris, 1900, p. 13-14
    • Thorndike 1957, p. 160-161
    • Burnett 1987, p. 190 (n° 110)
    • Mss enluminés 1987, p. 124 (n° 167)
    • Pedersen 2002, I, p. 168-169
    • Juste 2007, p. 367-368
  • Juste, David. Les Manuscrits Astrologiques Latins Conservés à La Bibliothèque Nationale de France. Documents, Études et Répertoires. Paris: CNRS Editions, 2015.
  • Vedrenne-Fajolles, Isabelle. “Le Texte de La Capsula Eburnea, Recueil de Pronostics Pseudo-Hippocratiques Approche de Deux Versions Françaises Dans Le Manuscrit NAL 693 de La Bibliothèque Nationale.” In Par Les Mots et Les Textes. Mélanges de Littérature et d’histoire Des Sciences Médiévales Offerts à Claude Thomasset, 793–805. Mélanges Thomasset. Paris: Presses de l’Université Paris Sorbonne, 2005.

Vie du livre

Sources des données