Point d'entrée sur le patrimoine écrit du Moyen Âge et de la Renaissance en Occident du VIIIe au XVIIIe siècle
Moteur de recherche de manuscrits et livres anciens numérisés et intéropérables
Plateforme collaborative de gestion de publication des données d'autorité Biblissima
Aide à la lecture et apprentissage des langues anciennes, outils et environnements de travail en XML
Service d’expertise autour des standards IIIF
Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63457
Manifeste IIIF
Numérisation :
Papier, 131 f. Recueil de six éléments contemporains, dont le cinquième (f. 92-99) forme un cahier copié par une seule main et rempli par la section astrologique, à l’exception des f. 98v-99v, blancs. Les autres éléments contiennent surtout des textes religieux, dont Jean Gerson, Carmina (10r-18v)
Source des données : BnF Archives et manuscrits
Sur le f. de garde Av, qui est en parchemin, la mention : « Iste liber constat domino Johanni Aurelianensi, comiti Engolismensi. Jehan » est peut-être de la main de Jean d'Orléans, comte d'Angoulême . Dans l'inventaire dressé en 1467 après son décès, le volume est ainsi décrit : « Méditacions de François Pétrarche, avecques plusieurs contemplacions et oraisons, escriptes de la main de feu monditseigneur, en papier et en latin, commançant au premier feuillet : « Heu mihi misero », au second : « ad feliciora » et en la fin du tout : « Amen dicant omnia » ; cf. G. Dupont-Ferrier, dans Mélanges d'histoire du Moyen Age , III (1897), 78, n° 97 ; Ch. Samaran et R. Marichal, op. cit ., 485.
F. 4v-7v. Ajouter (Jean Gerson, Oeuvres complètes , éd. P. Glorieux, Paris, 1960-1973, X, n° 531).
F. 50 et 129. Attribué à S. Thomas Cantuariensis ; cf. ms. Latin 3639, f. 104v-105v.
Au f. 1, cote : « 253 » ( semblable à celles qui figurent sur les mss lat. 3594A, fr. 2081, 2286, 2447, 2476 ) de la bibliothèque de François I er . Correspond vraisemblablement au n° 2121 du catalogue de la bibliothèque du Roi à Paris à la fin du XVI e s. ; cf. Omont, Anciens inventaires , I, 365.
F. 1-4 Franciscus Petrarcha [Psalmi poenitentiales]. « Meditationes Francici [sic] Petrarche. Heu michi misero quia iratum adversum me constitui Redemptorem... — ... ne corruam in extremis. Explicit » (Pétrarque, Les Psaumes pénitentiaux, éd. H. Cochin, Paris, 1929, 36-80) ; cf. E. Pellegrin, Manuscrits de Pétrarque dans les bibliothèques de France, Padova, 1966, 30.
F. 4v-7v [Johannes Gerson, Carmen pastorium] « Heu gregis impactata [sic] lues nimis, he grave ruris ||... — ... Quid loquor obsurdescis enim tibi clausimus aures » (G. Ouy, dans Romania, LXXXVIII (1967) (224-225) (4v) ; — « Pan : Unde repentinus dolor acres unde querele || ... — ... Cara vale nostrique memor solamen habeto. Explicit » (G. Ouy, éd. cit., 225-231) (5-7v).
F. 7v-12v [Johannes Gerson, Carmen dicendum tempore tentationis] « Christe Jhesu quid vis tibi || ... » (Jean Gerson, Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, IV, Tournai, 1962, 11, n° 119) (7v) ; — [Carmen de elegia spirituali] « Quisquis amas prosam metris ignoscito nostris || ... » (éd. cit., 157-158, n° 183) ; cf. Walther, Initia carminum, n° 16146 (8) ; — « Questio et responsio. Decipit an senium repetens puerilia. Non sed || ... » (éd. cit., 14, n° 124) ; cf. Walther, op. cit., n° 16656 (8-8v) ; — « Prebe fidem Grecis delphinus Arriona vexit || ... », lié au précédent (éd. cit., 150-151, n° 174) ; cf. Walther, op. cit., n° 14383 (8v-9v) ; — « Carmen de vita solitaria. Dispersit Dominus vana de sede superbos || ... » (éd. cit., 16-18, n° 127) ; cf. Walther, op. cit., n° 4584 (9v-10v) ; — « Carmen de laude musice. Musica divini nova pulsu que sit amoris || ... » (éd. cit., 135-137, n° 160) ; cf. Walther, op. cit., n° 11528 (10v-12) ; — [Carmen de laude canendi] « Semper in ore tuo sit laus, sint cantica Syon || ...» (éd. cit., 162-163, n° 188) ; cf. Walther, op. cit., n° 17496 (12-12v).
F. 13-47v Meditationes et orationes. [Ps. Augustinus] « Incipit meditacio beati Augustini episcopi. Domine Deus meus, da cordi meo te desiderare... — ... tuarum complaceat miseracionum per Jhesum... » (P.L., XL, 901-909) ; cf. Clavis Patrum latinorum, n° 386 (13-23) ; — [Meditationes ad Spiritum sanctum] « Deus meus, Spiritus sancte, timeo et desidero loqui tibi de te pro me... — ... ad nidum illum eternum cum quo cum Deo patre et filio permaneat in secula seculorum. Amen. Explicit » ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 424-455 ; Id., dans Miscellanea Agostiniana, I, Romae, 1930, 732 (25-45) ; — [Oratio] « Gracias tibi ago, Domine Jhesu Christe, fili Dei vivi, qui voluisti pro salute nostra... — ... quo perducis fideles et electos tuos. Qui cum Deo... » (45-46) ; — [Oratio ante communionem]. « Domine Jhesu Christe, qui hanc sacratissimam carnem de gloriose virginis Marie utero... — ... et periculis preteritis, presentibus et futuris. Amen » ; cf. V. Leroquais, Les Sacramentaires, III, 91 ; Id., Les Livres d'heures, II, 400 (46) ; — « Oratio ad Crucifixum. Saint Sauveur, tres doulz Jhesu Crist, || Conceu du saint Esperit || ... » (E. Charavay, dans Revue des documents historiques, IV (1877), 19-20) ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 424, n. 3 (46v-47v).
F. 49-51v [Preces ad sanctam Mariam] incomplet du début. « ... Rigor quod vix justus salvabitur || Nemo reus justificabitur || ... — ... Que placere Deum non desinis. Nos socia cum rege luminis. Amen » ; cf. Walther, Initia carminum, n° 17116 (49) ; — [Bernardus Morlanensis, Mariale, III, 3-33 ; V, 3, 2 ; IV, 12-21, 25] « Virga Jesse spes oppresse || Mentis et refugium || ... — ... Qui felicem genitricem || Dei te pronunciant. Amen » (Dreves et Blume, Anal. hymn., L, 429-430, 432, 431) ; cf. G. Morin, dans Revue des questions historiques, XL (1886), 603-613 (49-50) ; — [De septem gaudiis caelestibus B.M.V.] « Gaude virgo virginali || Que honore speciali || ... » (Dreves et Blume, Anal. hymn., XXXI, 198) ; cf. Wilmart, Auteurs spirituels, 329, n. 1 ; Chevalier, Repert. hymn., n° 6810 (50) ; — « Salve mater speciosa || Jam in celis gloriosa || ... » (F.J. Mone, Lateinische Hymnen des Mittelalters, II, Freiburg im B., 1854, 170-171) ; cf. Chevalier, op. cit., n° 18052 (50-50v) ; — « Deus qui beatam Virginem matrem tuam gloriosissimam... » (50v) ; — [Versus] « Sancta virgo virginum || Que genuisti filium || ... » ; cf. F.J. Mone, éd. cit., 437 ; Chevalier, op. cit., n° 18385 (50v-51) ; — [Philippus Cancellarius, Septem gaudia B.M.V.] « Virgo templum Trinitatis || Deus summe bonitatis || ... » (G.G. Meersseman, Der Hymnos akathistos im Abendland, II, Freiburg, 195-199) ; cf. Wilmart, op. cit., 329, n. 1 ; Walther, Initia carminum, n° 20561 (51-51v).
F. 51v-52v [S. Anselmus, Oratio ad sanctum Johannem evangelistam] « Sancte et beate Johanne[s], altissime evangelistarum... — ... es salvator benedictus in secula. Amen » (P.L., CLVIII, 985-988 ; S. Anselmi... Opera omnia, ed. Fr. S. Schmitt, III, Edinburgi, 1946, 42-45).
F. 53 [Oratio ante susceptionem eucharistiae] « Unigenite Jhesu Christe, fili Dei vivi, quis valet digne laudare... — ... ad loquendum ac recte cogitandum. Amen ».
F. 53v-62v [Guigo II, prior Cartusiae, Meditationes]. « Meditationes beati Bernardi. [I] Bonum michi, Domine ... (Ps. CXVIII, 71). Bonum est viro... (Thren. III, 27). Sed quomodo, queso, solus est... » (Guigues II le Chartreux, Lettre sur la vie contemplative. Douze méditations, éd. E. Colledge et J. Walsh, Paris, 1970, 126-130) (53v-54) ; [II] « Loquere, Domine, ad cor servi tui... » (éd. cit., 132-134) (54-54v) ; [III] « Dives es, Domine, et indeficiens... » (éd. cit., 136-140) (54v-55v) ; [IV] « Indurasti cor nostrum, Domine... (Is. LXIII, 17). Opposuisti nubem... (Thren. III, 44). Aufer a nobis, quesumus, Domine... » (éd. cit., 142-146) (55v-56) ; [V] « In principio, Domine, terram fundasti... » (éd. cit., 148-152) (56-57) ; [VI] « Defluxerunt aque mee et divise... » (éd. cit., 154-156) (57-57v) ; [VII] « Domine Deus Abraham, occurre michi hodie... » (éd. cit., 158-162) (57v-58) ; [VIII] « Ciba nos, Domine, sicut promisisti... » (éd. cit., 164-170) (58v-59v) ; [IX] « Curre pauper, curre illuc, curre ubi est... » (éd. cit., 172-176) (59v-60) ; [XII] « Ne pluas, Domine, super nos conturnices...» (éd. cit., 198-202) (60-61) ; [X] « Qui manducat carnem meam... (Joh. VI, 55). Doce nos, magister bone... » (éd. cit., 178-188) (61-62v) ; [XI] « Nunc ad calicem transeamus... — ... soliditas diu et difficile... », incomplet de la fin (éd. cit., 190) (62v) ; cf. A. Wilmart, Auteurs spirituels, 226-230 (édition partielle).
F. 68-75 Hugo [de Sancto Victore], De vanitate mundi. « Hugo. Ratio incipit admirari... O munde immunde quare diligimus te ... — ... ad interiora oculis considerare... Amen. Explicit tractatus magistri Hugonis de vanitate mundi » (P.L., CLXXVI, 703-720 A) ; cf. Glorieux, Maîtres en théol., I, 50 bf ; R. Baron, dans Rev. d'hist. ecclés., LVII (1962), 103.
F. 75 Versus. « Versus de litteris hujus dictionis : mundus [acrostichis]. Mundus mundos maculat male mutans mentes || ... », six vers ; — « De arundine nota. Debilis et vacua levis et radice lutosa || ... », quatre vers ; — « Chymera luxuriosus. Ex triplici forma constat monstruosa chimera || ... », six vers. A la suite, extraits du sermon 112 de s. Augustin : « Continua hujus tube orbi terrarum... — ... villam emi... » (P.L., XXXVIII, 646).
F. 75v-77v [PATRICIUS episcopus Dubliniensis ?] « Crisostomus de triplici habitaculo scilicet mundiali, infernali et celesti. Tria sunt sub omnipotentis Dei nutu habitacula... » (P.L., XL, 991-998 ; A. Gwynn, The Writings of bishop Patrick, Dublin, 1955, 106-124) ; cf. Clavis Patrum latinorum, n° 1106°.
F. 77v-79 Hugo [de Sancto Victore, De quinque septenis]. « Incipit Hugo de conveniencia septenariorum. Septena quinque in Scriptura sacra inveniuntur que inter se ... — ... quoniam filii Dei vocabuntur. Explicit collatio Hugonis super Pater noster in suo numerali » (P.L., CLXXV, 405-410 C) ; cf. R. Baron, dans Rev. d'hist. ecclés., LVII (1962), 104.
F. 79-79v « Ysidorus in suo numerali. De superbia et invidia que sunt radices omnium malorum » (P.L., LXXXIII, 1297 A-C) (79) ; — « De corporis compositione » (ibid., 1295) (79-79v) ; — « De anima » (ibid., 1296) (79v). Sur l'auteur de ces fragments, cf. Clavis Patrum latinorum, n° 1193°.
F. 80-90v « Incipit psalterium beate Marie virginis. Ave virgo virginum per quam vir beatus||... » ; cf. Walther, Initia carminum, n° 2017.
F. 92-98 [Effigies septem planetarum] « Prologus super effigiem septem planetarum. Carissime, multa tui penes me gratitudine impulsu quodam importuno flagitante... » (92) ; « Sequitur effigies planete Saturni. [S]aturnus sum altior aliorum planetarum ||... — ... mobilis erret » (92-97v). Même texte que dans le ms. Latin 3624, f. 24v-38, avec 2 strophes supplémentaires dans le ms. Latin 3638 : « Sequuntur pueri Lune. Influencie stellarum per me operantur || ... — ... filii Lune » (97v-98) ; — « Excusacio compilatoris. Si qua videbuntur cartis tibi lector in istis || ... — ... habere nichil » (98). Cf. pour la bibliographie et les incipit, la notice du ms. Latin 3624.
F. 100-114v Orationes. [S. Anselmus] « Oratio ad sanctum Johannem Baptistam. O sancte Johannes qui Deum baptisasti... » (P.L., CLVIII, 969-972 ; S. Anselmi... Opera omnia, éd. Fr. S. Schmitt, III, Edinburgi, 1946, 26-29) (100-102v) ; — « Oratio ad sanctum Andream. Sancte et pie Andrea, ad pietatis tue januam... » (P.L., CLVIII, 983-985) ; cf. A. Wilmart, dans Rev. bénéd., XXXVI (1924), 70 (102v-104) ; — [S. ANSELMUS] « Oratio ad sanctum Paulum. Beate Paule, tu magne Paule, tu es ille... » (P.L., CLVIII, 975-983 ; éd. Schmitt, 33-41) (104-110v) ; — [S. Anselmus] « Oratio ad sanctum Stephanum. Sancte Stephane, beate Stephane, benigne Stephane, fortis miles... » (P.L., CLVIII, 992-997 ; éd. Schmitt, 50-54) (111-114v).
F. 115-131 [Versus in honorem B.M.V.] « [A]ve virgo virginum||Que Verbo concepisti||... » (F.J. Mone, Lateinische Hymnen, II, Freiburg im B., 1854, 107-109) ; cf. Chevalier. Repert. hymn., n° 2271 (115-116) ; — [Ps. Bonaventura] « [S]alve virgo virginum || Stella matutina||... » ; cf. Chevalier, op. cit., n° 18318 ; Walther, Initia carminum, n° 17182 ; Glorieux, Maîtres en théol., II, 45 bs (116-118v) ; — « Ave maris stella /infra cujus cella /Deus incarnatur||... » (F.J. Mone, éd. cit., 216-217) ; cf. Chevalier, op. cit., n° 1892 (118v-119) ; — « Salve Mater misericordie /Mater spei et mater venie||... — ... Esto finis hujus dictaminis. Amen » ; cf. Walther, op. cit., n° 17116 ; même pièce, incomplète du début au f. 49 (119-127) ; — [Bernardus Morlanensis, Mariale, extr.] « Virga Jesse, spes opresse||... » ; même pièce, f. 49 (127v-129) ; — [De septem gaudiis caelestibus B.M.V.] « Gaude virgo virginali||... » ; même pièce au f. 50 (129-129v) ; — « Salve mater speciosa||... » ; même pièce au f. 50 (129v-130) ; — [Philippus Cancellarius, Septem gaudia B.M.V.] « Virgo templum Trinitatis||... » ; même pièce aux ff. 51-51v (130v-131).
Source des données : Jonas
Source des données : Persée - DER-IRHT, LXXXIV
92r-98r Effigies septem planetarum («Prologus super effigiem septem planetarum. ‹C›arissime, multa tui penes me gratitudine… Sequitur effigies planete Saturni. ‹S›aturnus. Sum altior aliorum planetarum, frigidus et siccus mearum naturarum… (92v) Sequntur pueri Saturni. ‹Q›ui pueri sub me nati sunt malitiam diligenter — (Luna) tunc ego te credam cordis habere nichil »).
Jean d’Orléans, comte d’Angoulême, qui a copié les f. 1-47, 80-90 et 100-131 pendant sa captivité en Angleterre ; François Ier (?)
Source des données : Biblissima
Ave maris stella // Infra cujus cella // Deus incarnatur//...
f. 118v
Ave Virgo virginum // Per quam vir beatus//...
f. 80
Ave Virgo virginum // Quae verbo concepisti//...
f. 115
Beate Paule, tu magne Paule, tu es ille...
f. 104
Bonum mihi Domine quod humiliasti ... (Ps. CXVIII, 71)
Bonum est viro ... (Thren. III, 27)
f. 53v
Christe Jesu, quid vis tibi // Langueo, cur amo...
f. 7v
Ciba nos, Domine, sicut promisisti hereditati patris nostri Jacob...
f. 58v
Commendare tuum dum vis mihi carmine munus//...
f. 97
Continua hujus tubae orbis terrarum...
f. 75
Cum de mulieribus homines nascuntur //...
f. 96
Curre pauper, curre illuc, curre ubi est vita...
f. 59v
Debilis et vacua, levis et radice lutosa//...
Deflorat floris speciem pretiumque decoris //...
f. 96v
Defluxerunt aquae meae et divisae...
f. 57
Desipit an senium repetens puerilia ? Non sed //...
f. 8
Deus meus, Spiritus sancte, timeo et desidero loqui tibi de te pro me...
f. 25
Deus qui beatam Virginem matrem tuam gloriosissimam...
f. 50v
Dispersit Dominus vana de sede superbos //...
f. 9v
Dives es, Domine, et indeficiens...
f. 54v
Domine Deus, Abraham, occurre mihi hodie, obsecro...
f. 57v
Domine, Deus meus, da cordi meo te desiderare...
f. 13
Domine Jesu Christe qui hanc sacratissimam carnem de gloriosae virginis Mariae utero...
f. 46
Ex triplici forma constat monstruosa chimera //...
Fidelis, velox, libenter doceo//...
Gaude Virgo virginali // Quae honore speciali//...
f. 50f. et 129
Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, Fili Dei vivi, qui voluisti pro salute nostra...
f. 45
Haec est inconstans, incerta, volubilis, anceps//...
f. 97v
Heu gregis impacata lues nimis, heu grave ruris //...
f. 4v
Heu mihi misero quia iratum adversum me constitui Redemptorem...
f. 1
[...] Hoc est : angelicam creasti et humanam naturam...
f. 56
In principio, Domine, terram fundasti ... (Hebr. I, 10)
Hoc est : angelicam creasti et humanam naturam...
Indurasti cor nostrum, Domine ... (Is. LXIII, 17).
Opposuisti ... Aufer a nobis, quaesumus, Domine...
f. 55v
Influentiae stellarum per me operantur//...
f. 98
Ingens flamma rapax libera si manet//...
f. 94
Jupiter sum secundus planetarum melior//...
f. 93
Loquere, Domine, ad cor servi tui...
f. 54
Luna sum infimus planetarum//...
Mars semel ubi geminos Ilia casta daret//...
f. 94v
Mars tertius planetarum vocor//...
Mercurius sextus planetarum vocor//...
Multi mortalium per mundi maria //...
Mundus mundos maculat male mutans mentes//...
Musica divini nova pulsu quae sit amoris//...
f. 10v
Ne pluas, Domine, super nos coturnices...
f. 60
Nunc ad calicem transeamus ; prius enim caro manducatur...
f. 62v
O quam innumeris modis ad ostium//...
f. 95v
O sancte Johannes, qui Deum baptizasti, tu prius ab angelo...
f. 100
Omnes pueri sub me nati//...
Omnis puer sub me natus//...
f. 93v
Oriendo diem illumino // Nullum stellarum...
Parcius utaris, moveo rapiente veredo //...
Pauca Jovem nuper cum milia forte rogarem //...
Pleni impuri sitibundi // In luxuria non multum curandi //...
Praebe fidem Graecis, Delphinus Ariona vexit //...
f. 8v
Primus ab aethereo venit Saturnus Olympo //...
f. 92v
Pueri qui sub me nati stant //...
Qui manducat carnem meam ... (Joh. VI, 55).
Doce nos, magister bone...
f. 61
Qui pueri sub me nati sunt //...
Quisquis amas prosam...
Rigor quod vix justus salvabitur nemo reus justificabitur...
f. 49
SAINT SAUVEUR, TRES DOULZ JHESU CRIST CONCEU DU SAINT ESPERIT//...
f. 46v
Salve mater misericordiae // Mater spei et mater veniae //...
f. 119
Salve mater speciosa // Jam in caelis gloriosa //...
f. 50 et 129v
Salve Virgo virginum // Stella matutina //...
f. 116
Sancta Virgo virginum // Quae genuisti filium //...
Sancte et beate Johannes, altissime evangelistarum Dei, dilectissime apostolorum Dei...
f. 51v
Sancte et pie Andreas, ad pietatis tuae januam sedet et clamat...
f. 102v
Sancte Stephane, beate Stephane, benigne Stephane, fortis miles...
f. 111
Saturnus aedificat semper, modo lumina ponit //...
Saturnus sum altior aliorum planetarum //...
f. 92
[...] Sed quomodo, quaeso, solus est qui tecum est...
Semper in ore tuo sit laus, sint cantica Sion //...
f. 12
Septena quinque in Scriptura sacra inveniuntur quae inter se...
f. 77v
Si qua videbuntur chartis tibi, lector, in istis //...
Solem me nominant multi homines //...
f. 95
Solis sunt nuntia quaecumque serpentia //...
Tria sunt sub omnipotentis Dei nutu habitacula...
f. 75v
Unde repentinus dolor, acres unde querelae //...
f. 5
Unigenite Jesu Christe, fili Dei vivi, quis valet digne laudare...
f. 53
Venus vocor, sum quintus planetarum //...
Virga Jesse, spes oppressae // Mentis et refugium //...
f. 49 et 127v
Virgo templum Trinitatis // Deus summae bonitatis//...
f. 51 et 130v
Exports RDF à venir…
Vous pouvez visualiser et manipuler ce document directement sur ce site, le comparer à d'autres grâce au visualiseur Mirador, ou glisser-déposer cette icône dans le visualiseur IIIF de votre choix. En savoir plus sur IIIF