Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3570

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q109641

  • Titre attesté :
    • Ricardus de Sancto Victore, Liber exceptionum. — Sermones anonymi.
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3570
    • Paris. BnF, Latin 3570
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Richard de Saint-Victor (1110?-1173) | Bernard de Clairvaux (saint, 1090?-1153) | Geoffroy Babion (1103?-1158) | Hildebert de Lavardin (1056-1133) | Haymon d'Auxerre (08..-0855?) | Gébouin de Troyes (1...-116.?) | Maurice de Sully (1120?-1196) | Étienne Langton (1150?-1228) | Fulbert de Chartres (saint, 0960?-1028)
  • Date de fabrication :
  • Décoration :
    • Initiales rouges et bleues à filigranes et à antennes. Rubriques
  • Support : Parchemin
  • Composition :
    • II-179 feuillets précédés et suivis par 1 f. de garde parchemin
  • Format :
    • 250 × 175 mm
  • Aspects codicologiques :
    • 25 cahiers de 8 ff., sauf le cahier 1 de 2 ff. (A=B : anciennes contregarde et garde), le cahier 8 de 6 ff. (ff. 73-78 : ternion), le cahier 18 de 7 ff. (ff. 157-163, lac. f. 164 : 157=, 158=163, 159=162, 160=|=161) et le cahier 25 de 7 ff. (ff. 213-219 : 213=, 214=, 215=218, 216=|=217, ?=219) ; mais y compris le cahier 17 (ff. 150-156bis). Il manque trois cahiers au début (f. 1-24), 2 cahiers entre les ff. 94 et 110, 1 f. à la fin du cahier 16 (f. 164). Il y a 2 ff. 156. Les ff. 1-24, 95-109 et 164 manquent. — Signatures en chiffres romains au dern. f. des cahiers ; très rognées ; le premier cahier est signé « IIII us » ; signe « 9 ». — Traces de réclames rognées. Foliotation ancienne à la mine de plomb et à l’encre (XXV-XL, XLI-LXXX, LXXXI-LXXXIX, XC, IXC, VIIIC-IC, C-CLXXXIX, CXC, CIXC, CVIIIC-CC, CCI-CCVIII [à l’encre, IC au lieu de XC]).
    • II-179 feuillets précédés et suivis par 1 f. de garde parchemin. 250 × 175 mm.
  • Réglure :
    • Réglure effacée (pointe sèche fine ou mine de plomb ?). — 1 col. de 34 l. (f. 41-48v, 73-218v) ; 35 l. (f. 25-40v, 55v-72v) ou 36 l. (f. 49-55) ; justification : 180/185 x 125/130 mm.
  • Reliure :
    • Reliure de maroquin rouge aux armes et au chiffre de Louis XV, par Guillaume Mercier (v.1744-1745), avec 1 garde parch. bl. à chaque plat [cf. Mélanges autour de l'histoire des livres fig.8, fers 15, 26-26bis et arabesques]. Titre doré au dos : « SERMONE / PER / ANNUM ».

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 25-46v : [Ricardus de Sancto Victore, Allegoriae in Vetus et Novum Testamentum = Liber exceptionum (pars IIa, lib. 6-9, 11)] (P.L. 175, 702c-750 [sous HUGO DE SANCTO VICTORE ( ?)] ; éd. J. Chatillon, Richard de Saint-Victor : Liber exceptionum (texte critique avec introduction, notes et tables, Paris : J. Vin, 1958, [Textes philosophiques du Moyen Age, 5] p. 309-373) :
    f. 25-25v : [Lib. 6, cap. 24 (inc. lac.) - 25] (P.L. 175, 702c-704 ; J. Chatillon, p. 309-311) : « [operatur] // ‘in nobis et velle et perficere’ (Philip. 2,13). Coronam regis hostilis populi David tulit et sibi diadema fecit …-… ut sic magistrorum facta displiceant, ut subditorum mens a magisterii reverentia non recedat » ;
    f. 25v-34 : Lib. 7 (versio abbreviata sine cap. 2) (P.L. 175, 703-728 ; J. Chatillon, p. 312-315, 317-343) : « Incipit liber VIIus. [Tabula capitulorum libri 7i] Liber septimus tractat de misteriis rerum gestarum a Salomone usque ad transmigrationem Babilons, contines capitula XL. I. De Salomone et templo et trono … De transmigratione Juda de terra sua. [lib. 7, cap. 1] De Salomon et templo et trono. Salomon idest pacificus et nomine et serenissimo…-… et vultum conditoris nostri per secula contemplari » ;
    f. 34-36v : Lib. 8 (P.L. 175, 727-734 ; J. Chatillon, p. 44-352) : « Incipit liber VIIIus. Liber VIIIus tractat de misteriis rerum gestarum que continent in Esdra capitula XIIII. [tabula capitulorum libri 8i] De Cyro … [f.34v] De dedicatione civitatis. [lib. 8, cap. 1] De Cyro. Anno primo Cyri regis Persarum ut compleretur verbum domini …-… inter angelica agmina » ;
    f. 36v-43v : Lib. 9 (P.L. 175, 733-750 ; éd. cit. p. 353-373) : « Incipit liber nonus. Liber nonus tractat de misteriis que continent in libro Judith et Machabeorum. [lib. 9, cap. 1] De Assuero et potentia ejus. Assuerus rex potens et dives …-… Studeat cum Christo preliari, ut a Christo mereatur post victoriam coronari, quod ipse prestare dignetur ».
    f. 43v (l. 2-16) : [Nota in baptismum Chlodoveci regis] (éd. J. Chatillon, éd. cit., p. 521 [Appendice II (1)], qui omet ce ms. dans la liste des 24 mss. où ce texte est repéré) : « De rege Francie, quare pre ceteris privilegiatus est. Beatus Remigius Remensis archiepiscopus Clodoveum regem francorum gentilem predicatione sua convertit : iste primus rex Francorum fuisse dicitur christianus …-… Postea potest coronari ubi vult de more, apud Sanctum Dionisium vel alibi cum expedit ».
    F. 43v-46v : [idem, Liber exceptionum (pars IIa, lib. 11, cap. 1, 4-6 )] (P.L. 175, 751 et 763-768 [sous Hugo de Sancto Victore ( ?), Allegoriæ in novum testamentum ; J. Chatillon, éd. cit., p. 439-440, 443-449) : « Incipit liber evangeliorum. [lib. 11, cap. 1] Primi parentes generis humani per culpam primam … [f.44] miraculorum suorum operationem. [lib. 11, cap. 4-6] De ascensione et sessione Dei in monte. ‘Videns Ihesus turbas ascendit in montem’ etc. (Mt. 5,1). Quod dominus per octonarium quo …-… suavitatis dilectionem. Pater noster qui es in celis, s[anctificetur] n[omen] t[uum] ».

    F. 46v-139 : [Sermones de tempore] :
    f. 46v-47 : « Sermo in natale Domini. ‘Transeamus usque Bethleem’ (Lc. 2,15). Discedentibus angelis a pastoribus loquebantur adinvicem …-… ad ejus regnum perveniamus, ad quod … benedictus » ;
    f. 47 : « Item in natale. ‘Reversi sunt pastores … Deum’ (Lc. 2,20). Hodie datum est datum optimum …-… hodie natus de virgine salvator mundi qui est benedictus » ;
    f. 47-47v : « Item in natale. ‘Benedictus fructus ventris tui’ (Lc. 1,43). Hic est ille fructus qui nobis hodie …-… benedictio venit aliis, cum benedictis nos benedicere dignetur … amen » ;
    f. 47v-48 : « Sermo communis. ‘Introite portas ejus … illi’ (Ps. 99,4). Spiritus sanctus per prophetam nos invitat …-… confessionum ad ejus atria perveniamus, ipso … amen » ;
    f. 48v : « Sermo de adventu Domini. ‘O Adonay’ etc. (Judith 16,16 [ ?]). Sanctus Gregorius constituit VII sacramentales antiphonas …-… Que oculus non vidit nec auris audit, ad que … amen » ;
    f. 49-49v : « Sermo in adventu Domini. ‘Surgite, vigilemus, venite adoremus quia venit rex’ Fideles quorum conversation in celis est …-… sed venie largitor nos ammittere dignetur salvator … amen » ;
    f. 49v-50 : « Item in adventu. ‘Regem venturum Dominum ve. ad.’. Devotio est fidelium cui adherere …-… nobis datur vita eterna, ad quam … amen » ;
    f. 50-50v : « Item in adventu. ‘Visitavit nos Oriens ex alto’ (Lc. 1,78). Opus commendabile visitatio quia unum est …-… omniorum gaudium est cumulus, quam nos ad se rapere dignetur … etc. » ; cf. ms. BnF, lat. 13582 (f. 101) ;
    f. 50v-52 : « Item in adventu. ‘Rorate celi desuper… salvatorem’ (Is. 45,8). Pluribus modis Ysaias …-… judicare vi[ventes] et mo[rtuos] » ; cf. ms. lat. 13582 (f. 94-94v) ;
    f. 52-52v : « Sermo in nativitate Domini. ‘Tanquam sponsus Dominus procedens… suo’ (Ps. 18,6). Uterus virginis propter ornatum thalamus dicitur …-… resurrectio et vita, quam … amen » ;
    f. 52v-53 : « Item in nativitate. ‘Et reclinavit eum in presepio quia’ etc (Lc. 2,7). Nasciturus Dei filius cujus in arbitrio erat …-… Redemptionis sue nos facere dignetur participes salvator … deus » ;
    f. 53-54 : « Item in nativitate. ‘Angelus ad pastores ait : Annuntio vobis gaudium … salvator mundi’ (Lc. 2,10-11). Pastores dico non desidiosos, non negligentes …-… faciat ut hodie in nobis nasci dignetur salvator … amen » ;
    f. 54-55 : « Item in natale Domini. Nato summo pastore, quid angeli pastoribus detulerunt audiamus …-… et vadit plangere alienum » ;
    f. 55-56 : « Item in natale Domini. ‘Puer natus est nobis’ etc. (Is. 9,6). Magnus dies iste, fratres karissimi, cujus sollempnitatem mundus …-… veniamus Betleem, ubi dominum inveniamus et cum eo permaneamus, amen » ;
    f. 56-56v : « Item in natale Domini. Hodie Christus natus est, gaudeamus. Dies brevis et totus sollempnis …-… canticis spiritualibus deo servire, cui … amen » ; cf. ms. lat. 13582, f.101v ;
    f. 56v-57 : « Sermo in circumcisione Domini. Octava die circumcisus est Dominus ut in omnibus circumcidatur christianus …-… plenam et veram pervenire valeamus, prestante … amen » ;
    f. 57-58 : [Bernardus Claraevallensis, Sermo in circumcisione Domini 2] (P.L. 183, 131-135 (sermo 1) ; SBO, t. 4, p. 277-281 [var. importantes]) : « Item in circumcisione domini. ‘Postquam consummati sunt dies octo… Ihesus’ (Lc. 2,21). Audivimus, fratres dilectissimi, paucis expressum …-… quam ab eo nomen salutis acceperit. [finis var. :] Qui nos ita intus et foris purificet ut et patri suo reddat acceptos et sibi regni celestis coheredes et socios Ihesus Christus dominus noster » ;
    f. 58-59 : « Item in circumcisione. ‘Postquam consummati sunt dies octo… puer’ (Lc. 2,21). Magna dispensatione pietatis, fratres karissimi, ad redemptionem nostram …-… sancti et immaculati, ipso … amen », cf. ms. Bordeaux, B.M. 283, f. 58 ;
    f. 59-60 : « Sermo in epiphania Domini. ‘Tollite hostias et introite… ejus’ (Ps. 95,8). ‘Non apparebit in conspectu meo vacuus’ (Ex. 23,15) dicit Dominus. De hostiis quas necesse est …-… que preparavit diligentibus se salvator mundi, qui … amen » ;
    f. 60-61 : « Item in epiphania domini. ‘Venit Ihesus a Galilea… ab eo’ etc. (Mt. 3,13). Quare voluit Christus baptizari ? Non necessitate abluendi …-… et tamen in una die convenerunt » ;
    f. 61-62 : « Item in epiphania domini. ‘Ecce magi ab oriente … Iherosolimam’ (Mt. 2,1). Neron in hebreo, Phiton in greco …-… judicare viventes et mortuos » ; cf. ms. BnF, lat. 13582, f. 99v ;
    f. 62-63v : [Gaufridus Babio, sermo 6] (P.L. 171, 413-416, avec var., sous le nom d’Hildebert du Mans [sermo 15]) : « Item in epiphania domini. ‘Cum natus esset Ihesus… adorare eum’ (Mt. 2,1). Cum creator omnium, fratres karissimi, formam servi pro servis …-… ad celestia regna pervenire valeamus, ipso … amen » ; cf. J.-P. Bonnes, « Un des plus grands prédicateurs du XIIe siècle : Geoffroy de Loroux, dit Geoffroy Babion », dans Revue bénédictine, t. 56, 1945-1946, p. 200 ; cf. Hauréau, Notices, t. II, p. 103 ; cf. Schneyer, Rep.lat.serm., t. II, p. 151, n° 6 ;
    f. 63v-64 : [Haymo Autissiodorensis, Homelia de tempore 17, extr.] (P.L. 118, 121c-125c, sous Haymo Halberstatensis) : « Dominica prima post Epiphaniam. ‘Cum factus esset Ihesus annorum XIIcim… pater ejus’ etc. (Lc. 2,42-43). Quanto autem studio parentes salvatoris legem observarent …-… est infideli deterior » ;
    f. 64-65 : [Haymo Autissiodorensis, Homelia de tempore 18, extr.] (P.L. 118, 126-137) : « Sermo in dominica secunda. ‘Nuptie facte sunt in Chana… ibi’ (Joh. 2,1). Miracula Domini et salvatoris nostri quandocumque leguntur …-… hominem esse crediderunt » ;
    f. 65-66 : « Dominica tertia. ‘Nolite conformari huic seculo… sensus vestris’ (Rom. 12,2). Ordine naturali, fratres karissimi, apostolus vicia prius evellit …-… voluntas ejus per omnia perficiatur in nobis, amen » ; cf. Hauréau, Notices, t. III, p. 160 (ms. BnF lat. 14804, f. 80v : version plus longue) ;
    f. 66-67v : « Dominica quarta. Cogitis me, fratres karissimi, vel potius jubetis non quidem necessitate …-… plenum gaudium, quod… amen » ; cf. ms. Bordeaux, B.M. 283, f. 16v ;
    f. 67v-68 : [Gebuinus Trecensis, Sermo 26] : « Sermo in dominica septuagesime. ‘Faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram’ (Gen. 1,26). Hec verba partim respiciunt ad preteritum …-… sentit contra rictionem » ; cf. Hauréau, Notices, t. III, p. 153-154 ; Schneyer, Rep.lat.serm., t. II, p. 166, n° 26 ;
    f. 68-69 : « Sermo in dominica LXme. ‘Tolle filium tuum… tibi’ (Gen. 22,2). Superficies hystorie notata nos reficit …-… diligit Deus » ; cf. ms. Bordeaux, B.M. 283, f. 20v ;
    f. 69-69v : « Sermo in dominica Quinquagesime. ‘Induite arma Dei’ (Eph. 6,11). Doctrina est apostoli qui raptus est …-… predestinavit ad vitam, ad quam … amen » ;
    f. 69v-70v : [Gaufridus Babio, sermo 12 (abr.)] (P.L. 171, 467-471 passim sous le nom d’Hildebert du Mans [sermo 27]) : « Sermo in dominica Quadragesime. ‘Nolite diligere mundum… manet in eternum’ (I Joh. 2,15-17). Est quidam specialis inimicus qui genus humanum …-… inspiret penitentie, qui … amen » ; cf. Hauréau, Notices, t. I, p. 83 ; cf. J.-P. Bonnes, art. cit., p. 201 ; cf. Schneyer, Rep.lat.serm., t. II, p. 151, n° 12 ;
    f. 70v-71v : [Gaufridus Babio, sermo 13] (P.L. 171, 463-467, avec var., sous le nom d’Hildebert du Mans [sermo 26]) : « Sermo in dominica secunda xlme. ‘Excutere de pulvere… redimemini’ (Is. 52,2-3). Audite, fratres karissimi, quam dulciter, quam affectuose …-… in terra viventium, qui … regnat » ; cf. J.-P. Bonnes, art. cit., p. 201 ; cf. Hauréau, Notices, t. I, p. 83-84 ; Schneyer, ibid., n° 13 ;
    f. 71v-72v : « Sermo in dominica iiia xlme. ‘Cum inmundus spiritus exierit… aquosa’ etc. (Lc. 11,24). Stultus negotiator est qui preciosa …-… acquiramus, prestante … s[ecula] » ;
    f. 72v-73v : [Petrus Comestor, sermo 14, extr.] (P.L. 198, 1761-1764) : « Sermo in dominica iiiia xlme. ‘Letare Jerusalem et conventum facite omnes qui diligitis deum’ (Is. 66,10). Quid est, fratres, quod adeo sollempniter ecclesia …-… respirandum paululum amoventur ab eo. [finis var :] Ideo cotidie dicimus ‘Ne nos induite in temptacionem’. Subactis sex temptationibus istis, transactis sex etatum curriculis, in septima post hanc vitam gaudens sabbatizat spiritus liber sanctorum » ; cf. M. M. Lebreton, « Recherches sur les manuscrits contenant des sermons de Pierre le Mangeur », dans Bulletin d’information de l’I.R.H.T., t. 2, 1953, p. 25-44, à la p. 37 ; cf. Schneyer, Rep.lat.serm., t. IV, p. 642, n° 85 ;
    f. 73v-74 : « Sermo communis. ‘De quinque panibus’ etc. Corporaliter ; cotidie autem ex quinque panibus et duobus piscibus spiritualibus pascit fideles …-… ‘Sint lumbi vestri precincti’ (Lc. 12,35) » ;
    f. 74-74v : « Sermo in passione Domini. ‘Ihesus Nazarenus rex Judeorum’ (Joh. 19,19). In hoc titulo quecumque scripta sunt …-… nulla est re, a quo … qui. » ;
    f. 74v-75 : « Item in passione domini. Adoremus Dominum qui nos redimit per crucem. Devotio fidelium gratias …-… ad vitam scilicet eternam, ad quam … dignetur » ;
    f. 75-75v : [Mauricius de Sulliaco, Sermo in passione Domini] : « Item in passione domini ‘Faciant filii Israel Phase… ejus’ (Num. 9,2-3). Quia Domini et redemptoris nostri passionem …-… in patria locum perdat, ipso … regnat » ; extr. d’un sermon attribué à Maurice de Sully dans le ms. BnF lat. 14937, f. 20 ; cf. Hauréau, Notices, t. II, p. 256 ; Schneyer, Rep.lat.serm., t. IV, p. 176, n° 90 (d’après ms. BnF, lat. 14675 [f.173]) ;
    f.75v-76 : « Sermo in dominica ramis palmarum. [f.76] Quia venturo ad judicium Christo egressi fideles de sepulcris victores …-… cum eo regnare valeatis, qui vivit … amen » ;
    f. 76-77 : [Hildebertus Cenomanensis ( ?), Sermo de tempore 39, extr.] (P.L. 171, 538-543) : « Sermo in cena Domini. ‘Cum dilexisset Ihesus suos… eos’ (Joh. 13,1). Ambigi potest quod Johannes evangelista vocet suos Christi …-… judicare vivos et mortuos, amen » ;
    f. 77-77v : « Item in cena domini. ‘Si non lavero, idest purificavero, te … mecum’ (Joh. 13,8). Quod semel dixit Petro, hoc cotidie dicit omni christiano …-… hec est via ad eternam beatitudinem, ad quam … perducere » ;
    f. 77v-78 : « Item in cena domini. ‘Mandatum novum do vobis’ (Joh. 13,34). Pridie quam pateretur, hoc est hodie, verbo et facto …-… nobis omnipotens dominus, qui… amen » ;
    f. 78-78v : « Sermo in Parasceve. ‘Si cognovissent, numquam Dominum glorie crucifixissent’ (I Cor. 2,8). Dominus venit in campum hujus mundi pugnaturus contra hostes suos. Et sicut rex presciens milites suos oppressos …-… coheredes autem Christi, cum quibus. » ;
    f. 78v-79 : « Item in Parasceve. Joseph ab Arimathea suscepti corpus Domini ‘et involvit illud sindone… monumenti’ (cf. Mt. 27,59-60). Meretur Dominum portare solus Joseph …-… Ab insidiis di[aboli] n[os] l[ibera], d[omine] » ;
    f. 79-81 : « Sermo in resurrectione Domini. ‘Maria Magdalene et Maria Jacobi… Ihesum’ (Mt. 16,1). Quicumque christiano censetur nomine …-… deum deorum in Syon, quod… amen » ;
    f. 81-82 : « Item in resurrectione domini. ‘Hec [est] dies quam fecit… in ea’ (Ps. 117,24). Ista dies est non dies mundi que transitoria …-… » ; cf. Schneyer, Rep.lat.serm., t. IX, p.102 n° 2 (d’après ms. BnF, lat. 2914 [f.48-73]) ;
    f. 82-82v : « Item in resurrectione domini. Angelus annuncians sanctis mulieribus Domini resurrectionem erat sicut fulgur et vestimenta ejus sicut nix …-… et aurea scala ad eternam beatitudinem, ad quam … dignetur » ;
    f. 82v-83 : « Item in resurrectione domini. ‘Resurrexit Dominus a mortuis’ tercia die (I Cor. 15,12) Prius occisus, quod non solum est causa redemptionis, sed etiam instrumentum eruditionis …-… ‘gloriam quam oculus non vidit’ etc., ad quam … dignetur » ;
    f. 83-84v : « Item in resurrectione domini. In hac sollempnitate sanctissima, omnium sollempnitatum celeberrima, fratres karissimi, debemus letari …-… confabulari cum eo et letari valeamus, quod … amen » ;f. 84v-85 : « Item in resurrectione domini. ‘Hec dies quam fecit Dominus… in ea’ (Ps. 117,24). Dilectissimi fratres, christiane religionis mens asserit et fatetur omnino …-… ubi Christus est capud nostrum, et nos perducat … patre » ;
    f. 85-86 : « Sermo in pima dominica post Pascha. Audistis, fratres karissimi, quia post passionem et resurrectionem Domini, discipuli ejus …-… pervenire faciat, cui … amen » ; cf. Bordeaux, BM. ms. 283, f.33 ;
    f. 86-87v : « Sermo in secunda feria Pasche. ‘Duo ex discipulis Ihesu ibant in castellum… Nazareno’ (Lc. 24,13). Res magna magnis et multis est rationibus …-… ad vitam trahamus, ipso … benedictus » ;
    f. 88-89 : « Dominica iia post Pascha. Pastorum pastor summus, Ihesus Chritus Dominus noster loquitur in evangelio pastoribus veris, loquitur mercenariis …-… ipse pastor summus faciat, Ihesus … imperium » ; cf. Bordeaux, BM, ms. 283, f.33v ;
    f. 89-90 : [Bernardus Claraevallensis, In Quadragesima sermo 61] (P.L. 183, 183-184 [sermo 7] ; SBO, t. 4, p. 377-379 [sermo 6, pars 1]) : « Dominica iiia post Pascha. ‘Obsecro vos tanquam advenas… desideriis’ (I Petr. 2,11). Felices qui se in presenti seculo nequam advenas …-… deus deorum in Syon, ad quam visionem … pater » ;
    f. 90-91 : « Dominica iiiita post Pascha. Consolator dolentis anime Spirtus sanctus, fratres mei …-… et salutem eternam, cui … filio » ; cf. Bordeaux, BM, ms. 283 (f.36) ;
    f. 91-92 : « Dominica v post Pacha. Rex noster ac salvator Ihesus Christus qui antequam aliquid ab eo petamus noscit omnia …-… omnino convertamus, cui… amen » ; cf. ms. Bordeaux, BM, ms. 283 (f.37) ;
    f. 92-93 : « Sermo in rogationibus. Letania grece, rogatio dicitur latine. Tres dies rogationum …-… instituta est letania » ; plus long que dans le ms. lat. 338, f.59 ;
    f. 93-94 : [Bernardus Claraevallensis, De diversis sermo 60] (P.L. 183, 683-685 ; SBO, t. 6.1, p. 290-293) : « Sermo in ascensione Domini. ‘Nemo ascendit in celum’ etc. (Joh. 3,13). Dominus et salvator noster Ihesus Christus volens nos docere quomodo …-… fructuose preest ceteris instruendum, ad quem… perducere » ;
    f. 94-94v : « Item in Ascensione. ‘Euntes in mundum universum… creature’ (Mc. 16,15). Dominus Ihesus Christus qui propter nos et propter salutem nostram …-… postquam mentitur. Deus enim qui non vult // » (sermon incomplet de la fin par lacune matérielle) ;
    [lac. ff. 95-109]
    f. 110-111 : « // esse testatur apostolus dicens ‘nos sumus in quos fi[nes] s[eculorum]’ (I Cor. 10,11) de[venerunt]’. Unde et cena non prandium dicitur …-… ut cum electis saciemur quando apparuit gloria dei, quod pre. » (incomplet du début par lacune matérielle) ;
    f. 111-112v : « Dominica tertia [post Penthecosten]. Accesserunt ad Ihesum ‘publicani… cum illis’ (Lc. 15,1-2). Magnum divine pietatis exemplum nobis proponitur …-… vitam eternam mereamur, ipso … amen » ;
    f. 112v-114v : « Dominica iiiia. ‘Estote misericordes sicut et … est’ (Lc. 6,36). Frequenter in sacra Scriptura ad virtutem misericordie …-… apud deum, ipso… seculorum » ;
    f. 114v-116 : « Dominica v. ‘Cum turbe irruerent ad Ihesum… Genesareth, quod etiam mare Galilee dicebatur, et vidit… homo peccator’, ‘et consolatus est eum dicens noli timere… secuti sunt eum’ (Lc. 5,1-8 et 10-11 [var.]). Mare secus quod Dominus stetisse dicitur, mundus iste intelligitur …-… pervenire mereamur, ipso… amen » ;
    f. 116-117 : « Dominica via. ‘Nisi abundaverit justicia vestra… fratri suo reus erit judicio’ (Mt. 5,20-22). In hoc evangelio nobis ostendit Dominus quantum excellere debeant in vitando malo …-… nos perducat, qui… amen » ;
    f. 117-118v : « Dominica vii. ‘Cum turba multa esset… [f.117v] de fragmentis et inde septem cophinos impleverunt’ (Mc. 8,1-8). In hoc loco sicut et multis aliis manifeste nobis ostenditur duplex natura …-… eternam perveniunt, ad quam … secula » ;
    f. 118v-119v : « Dominica viii. ‘Dixit Ihesus discipulis suis : attendite a falsis prophetis… rapaces’ (Mt. 7,15). In hoc evangelio nos docet Dominus ypocritarum astuciam cognoscere …-… operis regnum dei, ad quod… seculorum » ;
    f. 119v-121 : « Dominica nona. ‘Homo quidam erat dives… quod audito laudavit eum dominus’ ejus licet fraudulenter, tamen pro se prudenter fecerat (Lc. 16,1-8 [var.]). Hanc parabolam proponit nobis Dominus per quam invitat nos ad opera misericordie …-… pro sacco purpura, lilium pro citura » ;
    f. 121-122 : « Dominica decima. ‘Cum appropinquaret Ihesus Jerusalem… visitationis tue’ (Lc. 19,41-44). Sciens Dominus Jerusalem esse subvertendam …-… perveniamus eternam, ipso… amen » ;
    f. 122-123 : « Dominica xima. ‘Dixit Ihesus discipulis suis et ad quosdam qui in se confidebant… [f.122v] exaltabitur’ (Lc. 18,9-14). In hoc evangelio notantur nobis duo genera hominum …-… ‘hic salvus erit’ (Mt. 10,22). Quod ipse … seculorum » ;
    f. 123-124v : « Dominica xii. ‘Exiens Ihesus de finibus Tyri… [f.123v] et mutos loqui’ (Mc. 7,31-37). Surdus iste et mutus quam sanavit dominus genus designat humanum …-… deo omnia bona nostra attribuamus, qui … amen » ;
    f. 124v-126 : « Dominica xiii. ‘Dixit Ihesus discipulis suis : beati oculi qui vident… non audierunt’ (Lc. 10,23-24). Ad discipulos suos quibus tunc Dominus loquebatur pertinet spiritualiter verbum istud …-… possideamus vitam eternam, ipso… amen » ;
    f. 126-127 : « Dominica xiiii. ‘Dum iret Ihesus in Jerusalem… salvum fecit’ (Lc. 17,11-19). Per leprosos istos quos semel corporaliter curavit Deus …-… in futuro perficiatur per gloriam, ad quam… amen » ;
    f. 127-128 : « Dominica xv. ‘Dixit Ihesus discipulis suis : nemo postest duobus dominis servire… Mammone’ (Mt. 6,24). Mammon interpretatur divicie et est nomen demonis …-… ad regnum illud perveniamus, ipso… amen » ;f. 128-129 : « Dominica xvi. ‘Ibat Ihesus in civitatem que vocatur Naym… erat cum illa’ (Lc. 7,11-12). Divino enim nutu factum est ut multi viderent miraculum …-… per penam, ad quam… benedictus » ;
    f. 129-130 : « Dominica xvii. ‘Cum intraret Ihesus in domo cujusdam principis… ac dimisit’ (Lc. 14,1-4). Et statim disputare cepit contra avariciam …-… in celesti regno, ad quod… benedictus » ;
    f. 130-131v : « Dominica xviii. ‘Accesserunt ad Ihesum Saducei… in lege’ (Mt. 22,34-36). Questio fuit inter scribas et phariseos olim quod esset …-… queramus, ad quam… est » ;
    f. 131v-132v : « Dominica nona decima. ‘Ascendente Ihesu in naviculam… peccata tua’ (Mt. 9,1-2). Prius ergo sanavit eum in anima…-… ne iterum peccet, quod… benedictus » ;
    f. 132v-134 : « Dominica xxa. Dixit Ihesus turbis parabolam hanc : ‘Simile est regnum celorum homini regi qui fecit nuptias… [f.133] et stridor dentium’ (Mt. 22,2-13). Regnum celorum dicitur presens ecclesia justorum …-… ante judicem, ipso… amen » ;
    f. 134-134v : « Dominica xxi. ‘Erat quidam regulus cujus filius infirmabatur… incipiebat enim mori’ (Joh. 4,46-47). Nondum credebat iste Christum Deum …-… perhennis gloria, ad quam…est » ;
    f. 134v-136v : « Dominica xxii. ‘Simile est regnum celorum homini regi qui voluit… servis suis’ (Mt. 18,23). Homo iste rex Christus et nos homines servi …-… recipi mereamur, quod… regnat » ;
    f. 136v-138 : « Dominica xxiii. ‘Abeuntes Pharisei consilium… in sermone’ (Mt. 22,15). Cum Judei tributarii Romanorum essent, dissentio erat inter eos …-… reddamus deo quod suum est, mundo quod suum est, carni quod suum est » ;
    f. 138-139 : « Dominica xxiiii. ‘Loquente Ihesu ad turbas accessit ad eum princeps… filia mea’ etc. (Mt. 9,18). Legimus in hoc evangelio, fratres, quod cum ad preces …-… signa mortis interioris ».

    F. 139-156bisv : [Sermones communes] ;
    f. 139-140v : « Sermo in dedicatione ecclesie. ‘Domum tuam, Domine, decet sanctitudo… dierum’ (Ps. 92,5). Celebramus hodie, fratres karissimi, sollempnitatem dedicationis …-… Nunc vero videtis quomodo sancta universalis ecclesia vel unqueque fidelis anima dicantur domus Dei, illa generaliter, hec vero specialiter » ; cf. Hauréau, Notices, t.VI, p. 145 ;
    f. 140v-141 : « Item in dedicatione ecclesie. ‘Hodie in domo tua oportet me manere’ (Lc. 19,5). In domo pusilli Zachei oportet manere idest in humili quiescere …-… non perveniet mansionem, in qua… mundi » ;
    f. 141-141v : « Item in dedicatione ecclesie. ‘Pax huic domui’ (Lc. 10,5). Quod in ecclesie dedicatione factum videmus, in nobis spiritualiter impletum cognoscimus …-… ‘in domo patris mei mansiones multe sunt’ (Jo. 14,2), ad quam interveniente gloriosa matre sua… mundi » ;
    f. 141v-142v : « Item in dedicatione ecclesie. Vere locus iste sanctus est. Utinam, fratres mei, vera dicerem, ut aut nos ipse faceret sanctos …-… nos secundum verbum suscipiat, cui… gloria » ; cf. ms. BnF, lat. 13582, f.140v ;
    f. 142v-143v : « Sermo communis. ‘Tres sunt qui testimonium dant… sanguis’ (I Joh. 5,7-8). Johannes loquitur in epistolis, idemque testatur quod dominus Ihesus venit in aqua …-… ‘hic accipiet benedictionem a Domino et misericordiam a Deo salvatore suo’ (Ps. 23,5), quam … dignetur » ;
    f. 143v-144 : « Sermo communis. ‘Aquila grandis magnarum alarum… posuit eam’ (Ez. 17,3-4). Hec verba Ezechielis prophetica spiritus sancti inspiratione prolata …-… ‘Amen dico vobis, receperunt mercedem suam’ (Mt. 6,2) » ; cf. ms. BnF lat. 12312, f.195v ;
    f. 144-144v : « Sermo communis. ‘Helye dixit Deus : ‘Helyseum filium Saphat…’ (III Reg. 19,16). Require hystoriam in libro Reg. iii, capitulo lviii°. Per Helyam prophetam dominus Ihesus Christus designatur …-… secutus est Helyam et ministrabat ei » ;f. 144v-145v : [Bernardus Claraevallensis, De diversis sermo 93] (P.L. 183, 715-717 ; SBO t. 6.1, p. 349-351) : « Sermo communis. ‘Dentes tui sicut grex… lavacro’ (Cant. 4,2). Spiritus sanctus de cujus secretiori fonte canticorum flumen evadit …-… vere nullius (pro nullus) infecundus » ;
    f. 145v-146v : Sermo communis. Dicit nobis Apostolus : ‘Nescitis quod hii qui in stadio… agone contendit’ (I Cor. 9,24-25). Vos estis in agone, certe non coronabitur …-… ‘condigne passiones hujus temporis’ etc. (Rom. 8,18) » ;
    f. 146v-148 : [Gaufridus Babio, sermo 37] (P.L. 171, 873-877, avec var., sous le nom d’Hildebert du Mans [sermo 116]) : « Sermo communis. ‘Ecce quam bonum et quam jocundum… unum’ (Ps. 132,1). Sic adgratulatur, dilectissimi, David propheta …-… ‘Et pax Dei que exuperat… domino nostro’ (Philip. 4,7), qui cum… per. » ; cf. J.-P. Bonnes, art. cit., p. 202 ; Hauréau, Notices, t. III, p. 132 ; Schneyer, Rep.lat.serm.t.II, p. 153, n° 37 ;
    f. 148-149v : « Sermo communis. Scriptura sacra loquitur nobis assidue de quodam loco divitiarum et deliciarum, de quadam regione que est regio indeficientis ubrertatis ubi eterna beatitudo …-… subjungendo qui habitat in adjutorio », cf. mss. BnF lat. 3824 (f.75) et Bordeaux BM 283 (f.15v) ;
    f. 149v-150 : « Sermo communis. ‘Vade, ostende te sacerdoti… illis’ (Lc. 5,14). Moyses precepit in lege ut si aliquis leprosus fieret …-… quoniam magna est gloria domini » ;
    f. 150-150v : [Gebuinus Trecensis, Sermo 1] : « Sermo communis de temptatione. ‘Domine, quid multiplicati sunt … me’ (Ps. 3,2). Hec sunt verba David prophete, orantis ad dominum in tribulatione qua persequebatur …-… contra diaconis insidias, leonis injurias defendat, protegat in eternum vivens cum patre, … amen » ; cf. Hauréau, t. III, p. 322 ;
    f. 150v-151 : [Bernardus Claraevallensis, De diversis sermo 104] (Bloomfield n° 4446 [d’après ce ms.] ; P.L. 183, 730-731 ; SBO, t. 6.1, p. 374-375) : « Sermo de inpeditionibus (sic) confessionis. ‘Quatuor sunt que confessionem impediunt : pudor dicendi, timor penitencie, spes desiderii, desperatio abstinendi. Quosdam enim pudor impedit …-… confitetur ex compassione » ;
    f. 151-152 : « Sermo communis. ‘Audite verbum domini… sanguis sanguinem tetigit’ (Os. 4,1-2). Dominus Ihesus Christus conqueritur de habitatoribus terre idest carnis …-… ad nos converti dignetur, qui vivit… amen » ;
    f. 152-153v : « De quatuor fluminibus paradisi. Quatuor sunt flumina paradisi. Paradisus ecclesia est sic enim de ea in Canticis scriptum …-… preordinati ad viam, quam precibus et meritis… amen » ;
    f. 153v-155 : « Sermo communis. Dominus eduxit filios Israel de Egypto et transierunt illi per mare Rubrum. Quibus in deserto occurrunt hostes …-… triumphatis hostibus perveniamus, cui est … amen » ;
    f. 155-156 : « Sermo communis. ‘Exi[te] de medio Babilonis’. Exitus duplex est : malus et bonus …-… ad superna Jerusalem perducere dignetur… seculorum » ;
    f. 156-156v : « Sermo communis. Manna de celo pluit nobis. Manna fuit cibus ille mirabilis quo in deserto …-… nec in cor hominis ascendere, quod nobis concedere dignetur » ;
    f. 156v-156bisv : « Sermo communis. ‘Veni in ortum meum’ (Cant. 5,1). Christus omnem animam in orti sui delectationem invitat dicens …-… collocando in eterna requie, ad quam… amen » ;
    f. 156bisv : [Bernardus Claraevallensis, De diversis sermo 99] (P.L. 183, 726 ; SBO, t.6.1, p. 365-366) : « De quatuor generibus hominum celum possidentium. Quatuor sunt genera hominum regnum celorum possidentium, alii violenter rapiunt …-… mortem fugiunt temporalem, vitam consecuntur eternam ».

    F. 157-218v : [Sermones de sanctis]
    f. 157-158 : « Sermo in sollempnitate beati Stephani martyris. Gaudeamus, fratres dilectissimi, in Domino, diem festum celebrantes sub honore Stephani gloriosi …-… persecutoribus exoravit dominum nostrum Ihesum Christum qui cum patre » ;
    f. 158-158v : « Item de beato Stephano prothomartyre. ‘Quid retribuam domino… accipiam’ (Ps. 115,12-13). O quantum pro nobis dominus dispendium fecit …-… amicis salvatorem mundi, qui est benedictus » ;
    f. 158v-159v : « Sermo de beato Johanne evangelista. ‘Sic eum volo manere donec veniam’ (Jo. 21,22). Ecce rex parvulus tenet curiam suam …-… sua gratia nos conjungat Ihesus… cum patre » ; cf. ms. BnF lat. 13582 (f.102v) ;
    f. 159v-160 : « Item. ‘Qui timet Deum faciet bona’ (Eccli. 15,1). Sapiens dicit quod ille qui timet deum …-… possimus adquirere, quod ipse… vivit » ;
    f. 160-161v : [Gaufridus Babio, sermo 8] (P.L. 171, 611-615, avec var., sous le nom d’Hildebert de Mans [sermo 56]) : « Sermo in purificatione beate Marie. ‘Postquam impleti sunt dies purgationis… columbarum’ (Lc. 2,22-24). Consuetudo, fratres karissimi, erat in veteri testamento ut si mulier masculum peperisset …-… et portavit, ipso… regnat » ; cf. J.-P. Bonnes, art. cit., p. 200 ; Hauréau, Notices, t. I, p. 35 ; Schneyer, Rep.lat.serm., t. II, p. 151, n° 8 ;
    f. 161v-162v : « Item in purificatione beate Marie. ‘Lucerne ardentes’ in manibus vestris (Lc. 12,35). Festivitas hodierna diversis appellatur nominibus : dicitur enim purificatio sancte Marie, dicitur etiam Ypapanti domini. Vulgo candelosa vocatur, quod ab re non intelligitur. Primum itaque nomen sumptum est de lege …-… habere perpetuam gratiam filii tui domini nostri Ihesu Christi, qui … secula » ;
    f. 162v-163v : « Item in purificatione beate Marie. ‘Postquam sunt impleti dies repurgationis… lege domini’ (Lc. 2,22). Cum audimus dominum circumcisum, baptizatum et in templo sicut hodie legimus presentatum …-… omnia que necessaria erant extra civitatem et parata // », incomplet par lacune matérielle ;
    f. 165-166 : « Sermo de beato Stephano confessore. Stephanum ‘deduxit Dominus per vias rectas’ (Sap. 10,10). Dei gratia prima eum educit, secunda deduxit, tercia induxit …-… omnium confessorum nos perducere dignetur salvator mundi, qui… amen » ;
    f. 166-167 : « Item de beato Stephano confessore. ‘Qui vult venire post me abneget se ipsum… me’ (Lc. 9,23). Dominus noster Ihesus Christus, fratres karissimi, tam per se quam per ecclesiasticos doctores …-… diligere valeamus, amen » ;
    f. 167-167v : « Item de beato Stephano confessore. Justus ‘germinabit sicut lilium’ (Os. 14,6). Quinque sunt in lilio in quibus quandam similitudinem habet beatus Stephanus …-… vite eterne coronam, ad quam suffragantibus meritis… amen » ;
    f. 167v-168v : « Sermo in annunciatione beate Marie. ‘Omnis qui se humiliat exaltabitur’ (Lc. 14,11). Vox ista, dilectissimi, vox veritatis est ideo non potest non evenire …-… in tempore visitationis cum venerit… per ignem », cf. ms. lat. 13582 (f. 133v) ;
    f. 168v-170 : « Item in annunciatione beat Marie. ‘Missus est angelus Gabriel… Nazareht (sic)’ etc. (Lc. 1,26). Si merito gaudent homines et dies festos celebrant …-… revolutis xxxiii eadem mortuus, qui meritis et precibus beate virginis… amen » ;
    f. 170v-172 : « Sermo in inventione sancte crucis. ‘Nunc judicium est mundi… foras’ (Jo. 12,31). Verba ista locutus est dominus discipulis suis et turbis Judeorum, in quibus ostendit qualiter per passionem suam …-… per mortem suam salvabit, quod… amen » ;
    f. 172v-173 : « Sermo in nativitate beati Johannis Babtiste (sic). ‘Fuit homo missus a Deo… testimonium’ (Jo. 1,6). Omnes enim existimabant de Johanne ne forte ipse …-… intercedente beato Johanne Babtista gratiam nobis largiri dignetur… amen » ;
    f. 173-174 : « Item de beato Johanne Baptista. ‘Preibis ante faciem domini… ejus’ (Lc. 1,76). Hujus diei sollempnitas longe a ceteris sanctorum sollepnitatibus distat …-… dignetur, et ‘inhabibtabo in eis et inambulabo et ero illorum deus’ (II Cor. 6,16), qui … regnat », cf. ms. lat. 13582 (f. 136v) ;
    f. 174-174v : « Item in nativitate beati Johannis Baptiste. [Maximus Taurinensis, Homilia 67 (P.L. 57, 389-390) :] Festivitatem, fratres karissimi, presentis diei, Johannis Baptiste gemina (pro genuina) nativitas consecravit …-… [l. 27 : P.L. 57, 390b] mittebatur et testis. [sequitur textus anonymus :] Audiamus et Paulum, fratres, quid ad profectum amnium nostrum preco iste clamabat : parate inquit viam domino…-… fructuum copiam tribuat, auxiliante… regnat » ;
    f. 174v-176 : « Sermo in festivitate beati Petri apostoli. ‘Ecce nos reliquimus omnia… te’ (Mt. 19,27). In primis indagandum est, fratres karissimi, principis apostolorum cui terrene …-… thesaurum indeficientem nobis tribuat et concedat ille dominus, qui… amen » ;
    f. 176-177 : [Gaufridus Babio, sermo 76] : « Sermo in sollempnitate sancte Marie Magdalene. ‘Rogabat dominum Ihesum quidam phariseus… unguento ungebat (sic)’ (Lc. 7,36-38). Multis modis, fratres karissimi, voluit dominus invitare homines ad penitentiam …-… regnare possimus, eo adjuvante… amen » ; cf. J.-P. Bonnes, art. cit., p. 205 ; Schneyer, t. II, p. 156, n° 75 ;
    f. 177-178 : « Sermo beati Petri ad vincula. ‘Disrupisti domine vincula mea… laudis’ (Ps. 115,16). Hec verba que de vinculis istis loquitur …-… ponat in celestibus, prestante domino nostro », cf. ms. BnF lat. 13582 (f. 131v) ;
    f. 178-179 : « Sermo de beato Laurentio. ‘Proba me, domine… meum’ (Ps. 25,2). Legimus in Genesi quia temptavit Deus Abraham …-… laureavit hodie Ihesus Christus dominus noster », cf. ms. Paris, BnF lat. 13582 (f. 132) ;
    f. 179v-181 : « Sermo in assumptione beate Marie. Intravit Ihesus in quoddam castellum… ut me adjuvet’ (Lc. 10,38-40 [augm.]). Dominus ergo qui inter duas sorores quasi judex fuerat constitutus …-… volatur ad celum, ad quas meritis et precibus beatissime matris… amen » ;
    f. 181-182v : « Item in assumptione beate Marie. ‘Quasi palma exaltata sum in Cades’ (Eccli. 24,18). Si palme proprietas diligenter, fratres, attendimus …-… quam cum ipsa videamus et videntes sic vivamus per omnia secula seculorum, amen » ; cf. ms. BnF lat. 13582 (f.132v) avec début plus développé ;
    f. 182v-183 : « Item in assumptione beate Marie. ‘Intravit Ihesus in quoddam castellum’ etc. (Lc. 10,38). ‘Inclinavit celos et descendit’ (Ps. 17,10). Verbum caro factum in uterum virginis …-… perducere dignetur filius tuus salvator mundi, qui… amen » ;
    f. 183-184v : « Item in assumptione beate Marie. Assumpta est Maria in celum, gaudent angeli laudantes dominum. Fratres karissimi, gaudium quod habent hodie in celo angeli …-… ornati filii Jerusalem vocemur et in celum assumamur, quod… Christus » ; cf. G. Quadrio, Il trattato ‘De assumptione beatae Maria virginis’ dello pseudo-Agostino e il suo influsso nella teologia assunzionistica latina, Rome : Pontificia universitas gregoriana, 1951 (Analecta Gregoriana : series facultatis theologicae, 52 [sectio B, 21]), 428 p., aux p. 25 et 236 ;
    f. 184v-186 : [Stephanus Langton, Sermo in Assumptione] : « Item in assumptione beate Marie. ‘Que est ista que progreditur… sol’ (Cant. 6,9). Dum singularem maris stelle claritatem considero et quasi reverberatam mentis aciem …-… incipientibus ad profectum, proficientibus ad consummationem » ; cf. Hauréau, Notices, t. II, p. 114 ; ; cf. ms. BnF lat. 14859 (f.257) plus développé ; Schneyer, Rep.lat.serm., t. V, p. 488 n° 286 ; J.-B. Schneyer, « Eine Sermonesliste des Kardinals Stephan Langton, Erzbischofs von Canterbury », dans Rech. théol. anc. méd., t. 29, 1962, p. 159-205 (à la p. 190) ; (P. Barzillay) Roberts, Stephanus de Lingua Tonante : studies in the sermones of Stephen Langton, Toronto : Pontifical Institute of medieval studies, 1968 (Studies and Text, 16), 271 p., aux p. 162 et 183 (ms.Pa4, sermon 77b de la « class I » [attribution certaine]) ;
    f. 186-187 : « Item in assumptione beate Marie. ‘Intravit Ihesus in quoddam castellum’ etc. (Lc. 10,38). Fratres mei quedam alia sunt evangelia que magis congruere videntur beate virgini quam hodie in celum assumptam devotis laudibus predicamus …-… in regni solio sublimata post Christum gloriosa resedit » ; cf. ms. BnF lat. 13582 (f.135) ;
    f. 187-188 : « Item in assumpsione (sic) beate Marie. [f.187v] ‘Fecit Salomon tronum de ebore… regnis’ (III Reg. 10,18-20). Solaris radius aliquando latet sub nebula et de lutosis …-… deprecetur dominum pro servis filium, amen » ;
    f. 188-190 : « Sermo in decollatione beati Johannis Baptiste. ‘Audivit Heredes (sic) famam Ihesu et ait pueris suis… in eo’ (Mt. 14,1-2). Sicut Matheus in presenti nobis refert evangelio Herodes audiens virtutes …-… bonis vita eterna, ad quam… dignetur » ;
    f. 190-191v : « Item in decollatione beati Johannes Baptiste. ‘Die natalis Herodis… Herodi’ (Mt. 14,6). Cum in sancto evangelio vel in aliis divinis scripturis audimus loqui de malis hominibus …-… verbum dei et caritatem, quibus regnum mereamur, quod… dominus » ;
    f. 191v-194 : « Sermo in nativitate beate Marie. ‘Liber generationis… Abraham’ (Mt. 1,1). Christus duas habet generationes, unam eternam secundum quam generatur a Patre, aliam temporalem …-… terram viventium [f.194] que nobis promittitur, ipso… amen » ;
    f. 194-194v : « Item in nativitate beate Marie. Cum populus Israel contra Moysen et Aaron murmuraret, jubente domino de singulis tribubus Israel oblate sunt xii virge in tabernaculo …-… nos amittere dignetur salvator mundi, qui… amen » ;
    f. 194v-195v : [Fulbertus Carnotensis, sermo 5] (P.L. 141, 324-325) : « Item in nativitate beate Marie. Fratres karissimi, in hac die qua celebramus natalem gloriose domine nostre matris, videlicet redemptoris nostri Marie …-… habere gloriam filii ejus domini nostre Ihesu Christi, qui … amen » ; cf. H. Barré, « Mediaevalia 2 : Pro Fulberto », dans Rech. théol. anc. méd., t. 31, 1964, p. 325-330, aux pp. 325-326 [version ‘longue’] ;
    f. 195v-197v : « Item in nativitate beate Marie. ‘Archam de lignis Sethim… exterius’ (Ex. 25,10-11). Gloriosam gloriose virginis Marie nativitatem hodie veneramur …-… inferni liberemur, prestante… vivit » ;
    f. 197v-198 : « Sermo de sancta cruce. Quatuor sunt cruces, diversa meritorum stipendia expectantes, prima est crux caritatis, secunda penitudinis, tercia exercitationis, quarta angariationis …-… vivificare mortuos » ; cf. ms. Bordeaux BM 283 (f.84v) ;
    f. 198-198v : [non séparé du précédent] : « Hec est sichomorus in qua ascendit ille Zacheus statura pusillus (cf. Lc. 19,3) …-… de quo fure eripiat nos per virtutem sancte crucis redemptor mundi, qui… amen » ;
    f. 198v-199 : « Item de sancta cruce. Crux enim alia Christi, alia diaboli. Crux diaboli vere crux est quia cruciat …-… in latitudinem claudorum, ad quam crucem caritatis perducat Ihesus Christus » ;
    f. 199v-200 : « Sermo de angelis. Dicit scriptura, dilectissimi, quia angelorum chori non cessant clamare …-… ad patriam volamus, ad quam … regnat » ; cf. ms. Bordeaux BM 283 (f.99v) ;
    f. 200-201v : « Item de angelis. ‘Accesserunt ad Ihesum discipuli dicentes : quis putas major est in regno celorum ?’ (Mt. 18,1). Questio hec videtur ex ambitione processisse …-… aut in oblivionem venire non poterunt » ;
    f. 201v-202v : « Item de angelis. Et quia hodierno evangelio de angelis facta est mentio et nos hodie festum …-… ad vitam eternam pervenire valeamus, prestante… amen » ;
    f. 202v-204 : « Sermo de omnibus sanctis. ‘Fulgebunt justi et tanquam scintille… discurrent’ etc. (Sap. 3,7). Ad vos adloquendum, dilectissimi, preceptoris nostre me cogit auctoritas …-… et eidem perpetuo conregnare mereamur, qui… regnat » ; cf. ms. BnF lat. 13582 (f.140) ;
    f. 204-204v : « Item de omnibus sanctis. ‘Plantati in domo domini… florebunt’ (Ps. 91,14). Festivitas omnium sanctorum propter aliarum festivitatum negligentias est constituta …-… nos florere faciat salvator mundi, qui… amen » ;
    f. 204v-207v : « Item de omnibus sancis. ‘Videns Ihesus turbas ascendit in montem’ (Mt. 5,1). Duplex est via hominis : altera est que descendit de Jerusalem in Jericho, altera que ascendit de Jericho in Jerusalem …-… ad videndum deum deorum in Syon, ad quod per hanc viam… amen » ;
    f. 207v-209v : [Gebuinus Trecensis, Sermo 41] : « Item de omnibus sanctis. ‘Beati pauperes spiritu’ (Mt. 5,3). Sermo iste affectu est desiderabilis, experientia vere dulcis …-… helemosinis quibus regnum celorum acquiratis, eo prestante… patre » ; cf. ms. BnF lat. 14937 (f.144v) ; Hauréau, Notices, t. II, p. 165 ; Schneyer, Rep.lat.serm., t. II, p. 167, n° 41 ;
    f. 209v-210v : « Item de omnibus sanctis. ‘Beati mites quoniam ipsi possidebunt terram’ (Mt. 5,4). Inter ceteras meritorum dotes et cetera virtutum insignia …-… ‘in patientia vestra possidebitis animas vestras’ (Lc. 21,19), ad quam patientiam… Christus » ;
    f. 210v-211 : « Item de omnibus sanctis. Legimus in hystoriis sanctorum apostolorum quod sanctus Bonefacius qui quartus post beatum Gregorium fuit …-… et in crastino anniversarium fidelium animarum, quod ipse. » ; cf. avec var. plus longues ms. BnF lat. 3577 (f.4) ;
    f. 211-212 : « Sermo de fidelibus defunctis. Multis ac diversis modis, fratres karissimi, celorum rex nos alloquitur, aliquando enim nos consulit et hortatur …-… in ultima hora ad sanctorum angelorum susceptionem, in die domini magna ad eternam salvationem, quam nobis ac vobis conferre dignetur Ihesus Christus dominus noster » ; cf. mss. Bordeaux, BM, 283 (f.102) et Tours BM 399 (f.10) et même ms. (f. 216v-217v) ;
    f. 212-214 : « Sermo in festo sancti Andree apostoli. ‘Ambulans Ihesus juxta mare Galilee… fratrem ejus’ (Mt. 4,18). Redemptor noster dominus, idest Christus, qui propter nos homines …-… quas preparavit diligentibus se, qui est benedictus » ; cf. J.-P. Bonnes, art. cit., p. 176 n.6 ;
    f. 214-215 : « Sermo de apostolis. ‘Nos reliquimus omnia et secuti sumus te’ (Mt. 19,27). Sed multi nostrum multas divicias non deseruerunt, quia multas non habuerunt …-… cursum celeste attingamus bravium et regnemus cum eo in eternum, qui vivit… amen » ;
    f. 215-215v : « Item sermo de apostolis. ‘Ego vos elegi de mundo’ (Jo. 16,19). Elegit dominus Petrum et Andream ad mare Galilee dicens …-… humilitatem custodiamus, per quam nos perducat… amen » ;
    f. 216-216v : « Sermo communis. Sex gradibus ascendebat Salomon ad tronum quem sibi fecerat, scilicet vir sapiens, ad sedendum et quiescendum …-… ‘et regni ejus non erit finis’ (Lc. 1,33), ad hoc regnum eternum… amen » ;
    f. 216v-217v : « Sermo communis. Multis ac diversis modis, fratres karissimi, celorum rex …-… quod nobis conferre dignetur Ihesus Christus dominus noster » : cf. même sermon aux ff. 211-212 ;
    f. 217v-218v : [Gaufridus Babio, Sermo 17] (P.L. 171, 841-845, avec var. sous le nom d’Hildebert du Mans [sermo 110]) : « Sermo communis. Scitote, fratres karissimi, ‘quia vetus homo noster… peccato’ (Rom. 6,6). Letum nuncium affert, karissimi, nobis apostolo …-… ut anima nostra in virtutibus resurgat, qui vivit et regnat ».

Intervenants

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ce manuscrit a fait partie des collections de la bibliothèque de l'abbaye de Fontenay. Au f. 218v, ex-libris et cote XVe s. : « Liber Sancte Marie de Fonteneto K 8 ». Mentions au feuillet B : : (écrit à la verticale) "Le religieux est de la maison de Fontenet… »; « Franciscus du Val, prior Fonteneti 1640 ». oir également au f. 150 : « Du Val, prior Fonteneti 1640 ». Catalogues : B.43 ; C.44.
    Il a ensuite appartenu à Colbertavant d'entrer à la bibliothèque royale en 1732.

Notes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Plusieurs mains.

Source des données