Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, NAL 1401

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q69036

Collection IIIF

Manifestes IIIF dans cette collection

Type de numérisation non spécifié

Numérisation intégrale

Aspects codicologiques

  • Parchemin, 162 f., 265 × 200 mm, deux mains principales relativement soignées : I : f. 2v-10 et 41-162 (texte : 195 × 135 mm, 30 lignes, titres en rouge, initiales rouges ou bleues) ; II : f. 11-39 (texte : 195 × 145 mm, deux colonnes, 38 lignes, titres en rouge, quelques initiales décorées). Astrologie, sauf un calendrier accompagné de tables et de notes du comput (2v-10v). Les f. 1r et 2r et 39v-40v comprennent des notes, figures et schémas ajoutés: deux figures et des notes de comput (1r et 2r, le f. 1v est blanc) ; un fragment de table des matières d’un traité d’astronomie et de comput (39va) ; deux schémas des vices et des vertus (40r-40v). Le f. 41r (de la main I) comprend un chapitre isolé traitant notamment de la distinction entre astronomia et astrologia et s’achevant sur une variante de la fin du prologue du Liber introductorius (cf. f. 39ra), où il n’est plus question que de deux livres au lieu de trois (« His retentis non est illi contrarius ullus — volumus librum incipere ordinate qui constat ex duobus libris, primus enim est IIII distinctionum et secundus est simplex qui appellatus liber particularis, quorum primus sic... (?). Explicit »). Un ou plusieurs feuillets manquent entre les actuels f. 125-126 et 128-129, et à la suite du f. 162

    (Source : Persée - DER-IRHT, LXXXIV)

Présentation du contenu

Source des données : Persée - DER-IRHT, LXXXIV

  • 3r-8v «Iani prima dies et septima fine timetur — Dat duodena cahors septem decemque December » . = Jours égyptiens versifiés (copiés sur les pages correspondantes du calendrier)

    11ra-162v «[ Prologue] (1ra-39ra) Incipit prohemium libri introductorii quem edidit Michael Scottus, astrologus Frederici imperatoris Romanorum et semper augusti, quem ad eius preces in astronomia leviter composuit propter scolares novicios et pauperes intellectus tempore domini Innocencii pape quarti. Quicumque vult esse bonus astrologus et homo sapiens inter alio reputari — Sed antequam ulterius procedam in sermone incepto intendentes multa dicere de celestibus et terrestribus que sunt secreta philosophorum et pertinent arti astronomie, volumus librum tocius artis pro noviciis scolaribus incipere ordinate, qui merito dici potest introductorius. Hic enim liber constat ex 3 libris. Primus quidem constat ex 4 distinctionibus. Secundus liber est simplex et ipsum appellamus librum particularem, eo quod tractat de iudiciis et questionibus diversorum. Tercius vero liber dicitur physonomie, quia multum tractat de naturalibus iudiciis. Et tunc est epilogus velut ante omnes libros de prenominatis prohemium. Et hec dicta nunc sufficiant in nostro prohemio presentis operis sub laude Dei. Explicit prohemium tocius operis, et principaliter primi libri. Nunc incipit liber primum editus in quatuor distinctionibus, quarum prima hec est. Et sic dicit. [I] (41v-128v) Incipit liber primus editus in IIII distinctionibus, quarum prima distinctio sic incipit : Gloria, laus, honor, virtus, fortitudo — et eundem gradum signi intelliguntur alie due etates, scilicet senectus et senium et decrepita etas. Librum primum in arte astronomica incepimus in honore ac laude Dei et ad preces domini nostri F‹rederici›, Rome imperatoris et semper augusti, leviter composuimus propter novicios in arte ac pauperes intellectus et nunc ipsum complevimus suo adiutorio, cui sit dignus honor, grandis laus cum actionibus gratiarum, concors amor, una fides, rectus timor, et reverens obedentia cum omni supplicatione humilitatis in preceptis eius per nos et sequentes. Amen, amen. (128v) De noticia fortune huius mundi sub brevitate versuum quorundam. Fortuna est omnis gratia cuiuslibet... (premiers mots d’un chapitre isolé). [II] (129r-162v) ...atore suo cursum suum perficiens uno gradu in quolibet spacio unius diei, quousque ad occasum suum perveniat — ex tali confricatione fit ardens ut ignis et apparet ut flamma ignis cum est extra exitum oris locorum... » (fin abrupte au bas du f. 162v). = Michel Scot, Liber introductorius (version courte et tronquée, comprenant le prologue (11ra-39ra), le Livre I ou Liber quatuor distinctionum (41v-128v) et le Livre II ou Liber particularis (129r- 162v), lequel est lacunaire du début et de la fin en raison de feuillets manquants – le Livre III, ou Liber physiognomie, annoncé dans le prologue (cf. f. 39ra), manque) [Haskins, 287 n. 95 ; HMES, II, 307 n. 1 ; Thorndike 1961, 428-433 ; L. Thorndike, Michael Scot, London, 1965, p. 5 ; Burnett 1994, 107 n. 1, 111 n. 2 et 114 n. 4 ; Jacquart 1994, 19 n. 1, 24 n. 1, 26 n. 3 et 27 n. 2 ; Boudet 1997-1999, II, 95 n. 35 ; Blume, 247 n. 6-7 et 250 n. 55 ; Weill-Parot 2002, 395 n. 19 ; Grévin/ Véronèse, 322 n. 46 ; Boudet 2006, 175 n. 56, 181-183 n. 70, 73 et 76 (avec reprod. couleur du f. 75r, planche VIII) ; Juste 2007, 282 n. 249 ; Ackermann, 14 n. 5, 19 n. 26, 39 n. 98, 47 n. 135, 67 n. 8, 68 n. 16, 76 n. 49, 413 et 519].

Textes du manuscrit

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenant

Ancien possesseur

Anciennement dans

Origine

Historique de la conservation

Source des données : Persée - DER-IRHT, LXXXIV

  • Franciscus de Monte Gargano (XIVe s., cf. f. 90r), qui a annoté le ms. en de nombreux endroits

Notes

Source des données : Biblissima

  • D. Juste, Catalogus Codicum Astrologorum Latinorum. II. Les manuscrits astrologiques latins conservés à la Bibliothèque nationale de France à Paris (Documents, études et répertoires de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes, 84), Paris, 2015, p. 264-266 (https://www.persee.fr/doc/dirht_0073-8212_2015_cat_84_1)

Bibliographie

    • Delisle 1889, p. 41-43
    • Edwards 1978, p. xiv-xvi
    • Mss datés, IV. 1, p. 336
    • Mss enluminés 1984, p. 148 (n° 178)
    • Edwards 1985, p. 331.

Vie du livre

Sources des données