Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 6390

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q65140

  • Titres attestés :
    • Senecae varia opera philosophica
    • Seneca, Lucius Annaeus Philosophus: Varia opera philosophica
    • Seneca, Varia opera philosophica
    • Seneca: Varia opera philosophica
  • Autre forme de la cote :
    • Département des manuscrits, Latin, 6390
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 6390
    • Paris. BnF, Latin 6390
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Date de fabrication :
  • Lieu de fabrication :
  • Écriture :
    • Ecriture textualis. Deux mains, colophon du premier copiste, Jean , à l'encre rouge (f.127) : "Laus tibi sit Christe quoniam cessat iste, qui scripsit scribat, semper cum Domino vivat, vivat in celis, Johannes nomine felix."
  • Décoration :
    • F. 1, initiale historiée (portrait) effacée. Initiales filigranées d'or sur fond peint bleu et rouge, prolongées de baguettes ou encadrements (f. 1, 2, 4, 5, 9, 10, 12, 15v, 17v, passim ) ; initiales filigranées bleu et rouge (f. 4-7, 10, 77v-108, passim ). Titres courants en capitales de couleur bleue et rouge ; incipits et explicits à l'encre rouge ; pieds de mouches et lettres rehaussées de rouge.
  • Support : parchemin / Parchemin
  • Aspects codicologiques :
    • 15 cahiers : 1-4 10 (1-40) ; 5 12 (41-52) ; 6 9 (53-61) ; 7 10 (62-71) ; 8 7 (72-78) ; 9-10 6 (79-90) ; 11 2 (91-92) ; 12 12 (93-104) ; 13-14 10 (105-124) ; 15 12 (125-136) ; 137 (page de garde foliotée) ; réclames ou traces de réclames aux f. 10v, 30v, 40v et 52v. Foliotation ancienne en marge inférieure (comporte un f. 61 bis et omet un f. 135). Le texte du premier feuillet a déchargé sur le feuillet de garde. Le f. 130 a été coupé.
    • Italie du Nord-Est (Trévise) (indications de M.-T. Gousset). . . 137 ff. précédés de 5 gardes dont 4 papier et 1 parch. et suivis de 4 gardes papier . 310 x 215 mm .
  • Réglure :
    • Réglure à la mine de plomb
  • Reliure :
    • Reliure (restaurée en 1965) de veau raciné, dos de peau sciée rouge au chiffre de Louis XVIII, titre doré : "SENECAE/ VARIA/OPERA", tranches dorées

Manifeste IIIF

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-2 . [Pseudo] Senecae , Liber de remediis fortuitorum ad Gallionem , "Incipit prologus de remediis fortuitorum...-...Vides ante quam donu sit ista felicitas rara. Explicit liber de remediis fortuitorum Annei Lucii Senece".

    F. 2-4 . Senecae , Liber de septem liberalibus artibus [ Epistulae morales ad Lucilium , ep. 88], "Incipit liber ejusdem de septem liberalibus artibus. Ubi docet de eis singulis quod animum ad virtutem non producunt, sed preparant...-... qui ne hoc quidem nobis reliquerunt, nihil scire. (ed. Teubner (O. Hense, 1938), p. 362-375).

    F. 4-5 . [Pseudo] Senecae , De quatuor virtutibus , "Incipit tractatus ejusdem de quatuor virtutibus. Quatuor virtutum species multorum sapientium sententiis diffinite sunt...-...aut deficientem contempnat ignaviam". L'oeuvre, fréquemment attribuée à Sénèque, a pour auteur Martin de Braga (ed. Barlow, Speculum , t. IX, 1934).

    F. 5-9 . [Pseudo] Senecae , Proverbia , "Incipit Probervia ejusdem. Alienum est omnem quicquid obtando venit...-... reddunt rationem quibus hoc diutius propositum est. Expliciunt Proverbia Senecae." (ed. Woefflin, Publii Syri sententiae , Leipzig : Meyer, 1880, p. 5-113, passim )

    F. 9-10 . [Pseudo] Senecae , Liber de moribus , "Incipit idem liber de moribus. Omne peccatum est actio. Actio autem omnis voluntaria est...-...quibus quicquid libuit licuit. Explicit Seneca de moribus." attribué dans la Patrologie Latine à Martin de Braga ( P.L. 72, col. 29-32 ; cf. Clavis patrum latinorum , n. 1090).

    F. 10-22v . Senecae , De beneficiis libri septem, "Incipit primus liber ejusdem de beneficiis ad Ebutrium liberalem. Inter multos ac varios errores temere inconsulte que viventium nihil propemodum...-... hoc est magni animi perdere et dare. Explicit liber septimus Annei Lucii Senece de beneficiis." (ed. Teubner (E. Hosius, 1914), p. 1-208).

    F. 22v-75v . Senecae , Dialogi : De providentia [et De constantia sapientis ], "Incipit liber ejusdem de providentia Dei ad Lucillum mundus regatur quare multa mala bonis viris accidunt... -... e re publica est generis humani. Explicit liber secundus Annei Lucii Senece de providentia Dei ad Serenum. (Dialogorum liber I et II, ed. Teubner (E. Hermes, 1923), p. 1-45) ( 22v-29 ) ; De beata vita [et De otio ], "Incipit liber ejusdem de beata vita ad Gallionem. Vivere, gallio frater, omnes beate volunt...-... puto hic me vetat navem solvere, quamquam laudet navigationem. Explicit liber Annei Lucii Senece de beata vita ad Gallionem." (Dialogorum liber VII et VIII, ed. cit. , p. 195-241) ( 29-35v ) ; De tranquillitate animi , "Incipit liber ejusdem de tranquillitate anima ad Serenum. Inquirenti mihi in me quaedam vitia apparebant...-... et adsidua cura circumeat animum labentem. Explicit liber Annei Lucii Senece de tranquillitate animi ad Serenum." (Dialogorum liber IX, ed. cit. , p. 242-278) ( 35v-41 ) ; De brevitate vite [et Consolatio ad Polybium ], "Incipit liber ejusdem de brevitate vite ad Paulinum. Major pars mortalium, Pauline, de nature malignitate conqueritur...-... et barbaris quoque humanioribus gravis fremitus circumsonat. Explicit liber Annei Lucii Senece de brevitate vite ad Paulinum." (Dialogorum liber X et XI, ed. cit. , p. 279-338) ( 41-49 ) ; De ira ad Novatum , "Incipit liber primus ejusdem de ira ad Novatum. Exegisti a me, Novate, ut scriberem quemadmodum posset ira leniri...-... quod aiunt, versamus que nos, iam mortalitas adherit. Explicit liber Annei Lucii Senece tertius de ira ad Novatum." (Dialogorum libri III - V, ed. cit. , p. 46-150) ( 49-65 ) ; Ad Martiam de consolatione filii sui , "Incipit liber ejusdem ad Martiam de consolatione filii sui. Nisi te, Martia, scirem tam longe ab infirmitate muliebris animi...-...Felicem filium tuum, Martia, qui ista jam novit. Explicit liber Annei Lucii Senece ad Martiam de consolatione filii sui." (Dialogorum liber VI, ed. cit. , p. 151-194) ( 65-71 ) ; Ad Helbiam matrem de consolatione , "Incipit liber ejusdem ad Helbiam matrem de consolatione. Sepe jam, mater optima, impetum cepi consolandi te...-... in omne quod fuit futurum que est vadit omnibus saeculis. Explicit liber Annei Lucii Senece ad Helbiam matrem de consolatione." (Dialogorum liber XII, ed. cit. , p. 340-370) ( 71-75v ).

    F. 75v-95 . [ Seneca rethor ], Declamationum ad Novatum, Senecam Meli filios, libri novem : "Incipit primus liber ejusdem ad Novatum Senecam Meli filios declamationum Seneca Novato Senece Meli filiis salutem. Exigitis rem magis jocundam mihi quam facilem...-...Bono exemplo damnatus est proditor, malo inventus. Explicit liber IX Annei Lucii Senece ad Novatum Senecum Meli filios." (Seneca (rhetor), Controuersiae, ed. Teubner (L. Hakanson, 1989), p. 1-330 passim ) ( 75v-95 ).

    F. 95-127 . Senecae , De questionibus naturalibus , lib. I-III et V-VII : "Incipit liber primus de questionibus naturalibus Annei Lucii Senece. De diversitate vaporum elevatorum maltum et de diversitatem figurarum et quantitate ipsorum [...] Quantum inter philosophiam interest, Lucili virorum optime...-...quam nunc in summa terra et levi manu querimus. Explicit liber sextus de questionibus naturalibus Annei Lucii Senece. Deo gratias." (ed. Teubner (H. M. Hine, 1996), p. 1-321).

    F. 127v-130 . Ecclesiastes : "Verba Ecclesiastes filii David regis Hierusalem...-... pro omni errato sive bonum sive malum sit."

    F. 131-136v . Senecae , Liber de Clementia ad Neronem imperatorem : "Annei Lucii Senece liber de Clementia ad Neronem imperatorem incipit feliciter. Scribere de clementia, nero caesar, constitui...-...quo modo in rectum prava flectantur. Explicit secundus et ultimus liber de clementia ad Neronem." (Teubner (E. Hosius, 1914), p. 210-251).

Textes du manuscrit

Source des données : Europeana regia

Source des données : Mandragore

Enluminures et décors

Intervenants

Anciens possesseurs

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 137, mention d'un ancien possesseur " Jacobi Parleonis Ariminensis juris doctoris ", au bas du f. indication de prix : "ducat. XII, 12".

    Le manuscrit a appartenu à Mathias Corvin, roi de Hongrie , cf. la mention "re d'ungaria" au f. 136v, puis à Ferdinand I er d'Aragon, roi de Naples ; il a fait partie de la bibliothèque des rois Aragonais de Naples ; il a été saisi par Charles VIII à Naples en 1495 et apporté au château d'Amboise, où il a vraisemblablement reçu au f. 1 la cote " C LXV". Il a ensuite été transféré dans la Librairie royale de Blois vers 1500.
    Cet ouvrage est décrit dans les inventaires de la Librairie royale de Blois de 1518 : "Seneca, in pargameno optime scriptus et illuminatus; de remediis fortuitorum, de septem liberalibus artibus, de virtutibus; ejusdem proverbia, de beneficiis, de prudentia, de beata vita, de tranquilitate animi, de brevitate vite, de ira, de consolatione filii sui ad Martiam, de consolatione ad Helbiam matrem suam; ejusdem declamationes de questionibus naturalibus et de clementia ad Neronem; paulo ante inseritur liber ecclesiastes." (Omont n° 1175) et de 1544 : "Seneca de remediis fortuitorum, cuir tanné" (Omont n° 1097). On le retrouve dans le catalogue de la Bibliothèque du roi à Paris à la fin du XVI e siècle : "Seneca de remedii fortuitorum casuum" (Omont n° 1376).

Bibliographie

  • CSAPODI (Csaba), The Corvinian library : history and stoc, by Csaba Csapodi ; [translated by Imre Gombos] Budapest : Akadémiai kiadó, 1973, p. 352, notice 591.
  • DE MARINIS (Tamaro), La Biblioteca napoletana dei re d'Aragona : supplemento, col concorso di Denise Bloch, Charles Astruc, Jacques Monfrin ; in appendice : P. José Ruysschaert, Verona : stamp. Valdonega, 1969, t. I p.84 ; t.II, pl. 85
  • Manuscrits enluminés d'origine italienne, t. II : XIIIe siècle, par F. Avril et M.-T. Gousset avec la collaboration de C. Rabel, Paris : Bibliothèque nationale, 1984, notice 67, p. 61 + pl. XXXIX, f.4

Vie du livre

Sources des données