Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 12313

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q59590

  • Titres attestés :
    • Anselmus Cantuariensis, Orationes et meditationes
    • Odo Cameracensis, [Expositio] in canonem missae
  • Autre forme de la cote :
    • Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 12313
    • Paris. BnF, Latin 12313
  • Conservé à : Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits
  • Langues : latin
  • Auteur : Anselme (saint, 1033-1109) | Odon de Cambrai (1060-1113)
  • Date de fabrication :
  • Décoration :
    • Minuscule caroline, une seule main
      Initiales à l'encre verte et rouge (ff. 1, 1v, 4v, 5, 12v), à l'encre rouge et filigranées à l'encre noire ; lettres simplement rubriquées, au début de chaque oraison ou méditation (sauf au f. 39), titres rubriqués
  • Support : Parchemin
  • Dimensions :
    • 265x195 (justification : 220x140)
  • Aspects codicologiques :
    • 5 cahiers de 8 ff., 1 de 6 ff. (41-46), 1 de 4 ff. (47-50). Traces de réparations anciennes, feuillets rognés, le feuillet 7 est mutilé
    • 50 ff. précédés et suivis par 1 f. de garde papier. 265x195 (justification : 220x140).
  • Réglure :
    • Réglure à la mine de plomb
  • Reliure :
    • Rel. parchemin rigide, XVIIe ou XVIIIe s.

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-44. ANSELMUS ARCHIEP. CANTUARIENSIS, O. S. B. Orationes et meditationes. [Prologus] (P. L., col. 709) : « Incipiunt orationes sive meditationes domini Anselmi Cantuariensis archiepiscopi utiles valde ad recitandam legentis mentem ad Dei amorem vel timorem. Orationes sive meditationes que subscripte sunt... - ... propter quod facte sunt pietatis affectum » (1) ; - Oratio [IX ad Deum] (P. L., t. 158 col. 876-877) : « Omnipotens sempiterne Deus et misericors pater... - ... et perduc me ad vitam eternam » (1) ; - Meditatio [XI] (P. L., col. 762-769) : « Meditatio deprecativa ex recordatione dominice passionis. Anima christiana, anima de gravi morte ressuscitata... - ... quia tu es, cum Patre et Spiritu Sancto, Deus solus benedictus in secula... » (1-3) ; - Oratio [XX ad Christum] (P. L., col. 902-905) : « Oratio ad accendum in se amorem Dei. Domine Jesu Christe, redemptio mea, misericordia mea... - ... eodem Domino nostro Jesu Christo qui sit benedictus in secula... » (3-5) ; F. 5. Epistola [XX et XXXIII] ad Gundulfum, adresse de l’une (XXXIII) et corps du texte de l’autre (XX) (P. L., col. 1085 et 1105) : « Epistola domini Anselmi ad Gundulfum de orationibus Sancte Marie. Suo suus amico amicus, fratri frater Gundulfo... - ... eternitatem in felicitate », « Non est opus ut multa... - ... eas legendo incidere » (5) ; - [Oratio L] de sancta Maria (P. L., col. 948-950) : « Sancta et inter sanctos... - ... in dextera omnipotentis Patris sui, superlaudabilisque supergloriosus in secula... » (Dan. III 53) (5-5v) ; - [Oratio LI ad sanctam Mariam] (P. L., col. 950-952) : « Virgo mundo venerabilis... - ... qui es benedictus in secula... » (5v-6v) ; - [Oratio LII] ad sanctam Mariam (P. L., col. 952-960) : « Maria, tu illa magna Maria... - ... benedictus Deus in eternum. Fiat, fiat » (6v-9) ; - [Oratio LXIII] ad sanctum Johannem Baptistam (P. L., col. 969-972) : « Sancte Johannes, tu ille Johannes... - ... misericors et benedictus Deus » (9-10) ; - [Oratio LXIV] ad sanctum Petrum (P. L., col. 972-975) : « Sancte et benignissime Petre... - ... gratias agens laudet Deum in secula... » (10-11) ; - [Oratio LXV] ad sanctum Paulum (P. L., col. 975-983) : « Sancte Paule, tu magne Paule... - ... fluit consolatio miserorum, qui sis benedictus in secula... » (11-14) ; - [Oratio LXVII] ad sanctum Johannem evangelistam (P. L., col. 985-988) : « Sancte et beate Johannes... - ... quia tu solus es salvator. Benedictus... » (14-15) ; - [Oratio LXVIII ad eumdem apostolum] (P. L., col. 988-992) : « Sancte Johannes, tu ille Johannes... - ... et diligite illum, et omnia que intra me sunt (Psal, CII, 1), benedicite illum. Amen. » (15-16v) ; - [Oratio LXIX] ad sanctum Stephanum (P. L., col. 992-997) : « Sancte Stephane, beate Stephane, benigne Stephane... - ... dormiam et requiescam in Domino, qui vivit... » (16v-18v) ; - Oratio [LXXII] ad sanctum Benedictum (P. L., col. 1005-1007) : « Sancte et beate Benedicte, quem tam opulenta... - ... de tuo magisterio gloriemur coram Deo qui vivis » (18v-19) ; - Oratio [LXXI] ad sanctum Martinum (P. L., col. 999-1004) : « Peccator homuncule... - ... propter nomen tui et mei creatoris, qui est benedictus... » (19-21v) ;

    ANONYME. [Oratio] ad sanctum Martinum : « Sancte Martine, pie et beate, unus de gloriosis confessoribus... - ... Christum tecum qui sit benedictus Deus, et tu benedictus confessor ejus in eternum, fiat, fiat » (21-22v) ; - ANONYME. Oratio ad sanctum Adalardum (cf. A. Wilmart, « Une prière inédite attribuée à saint Anselme », dans Revue bénédictine, t. 35, 1923, p. 145-156) : « Summe innocentie et tocius sanctitatis... - ... adjuvante illius gratia de cujus visione exultatio in secula... » ;

    F. 23-24. Oratio [LXXIV] ad sanctam Mariam Magdalenam (P. L., col. 1010-1012) : « Sancta Maria Magdalene que cum fonte lacrimarum.... - ... ad eternam tue glorie contemplationem qui cum Patre et Spiritu Sancto. » (22v-23) ; - Oratio [XXIII] pro amicis (P. L., col.906-908) : « Dulcis et benigne Domine Jesu, qui exhibuisti... - ... ad eternam perveniant securitatem. Qui vivis etc. » (24-24v) ; - [Oratio XXIV ad Christum] (P. L., col. 908-910) : « Omnipotens et pie Jesu Christe, quem opto propitium... - ... semper exaudias, Salvator mundi, qui cum Patre » (24-25v) ; - Meditatio [II de terrore judicii, ad excitandum in se terrorem] (P. L., col. 722-725) : « Tedet me vita mea tota... - ... qui diligunt nomen tuum. Qui est Deo Patre » (25v-26v) ; - Meditatio [III. Deploratio male amissae virginitatis] (P. L., col. 725-729) : « De corpore quomodo excitet animam suam ad corrigenda peccata. Anima mea, anima erumpnosa... - ... quoniam in eternum misericordia tua, benedictus es... » (26v-28) ; - Oratio [XXIX] sacerdotis ante missam (P. L., col. 921-925. Attribuée à saint Augustin et à saint Ambroise ; cf. note 1 p. 148 dans « Une prière inédite attribuée à saint Anselme » cité ci-dessus) (28-29v) : « Summe sacerdos et vere pontifex... - ... neque esuriam neque sitiam in eternum. Amen. » ; - [Meditatio V] (P. L., col. 733-736) : « Unde vivat anima et unde vivat caro, et de gloria bone anime et de infelicitate misere anime quando exeunt a corpore. Dum anima manet in corpore... - ... vos perducat qui vos creavit. Amen » (29v-30v) ;

    ANONYME, « De tribus inimicis qui peccatorem gravius infestant et ubi misericordia Dei eum tueatur sepius usque ad mortem vulnerant. Omnipotens Deus meus in te speravi... - ... ab omnibus peccatis inundati et aboliti. Amen » (30v-31v) ;

    [Meditatio IV] (P. L., col. 729-733) : « De corpore quoniam excitet animam suam ad corrigenda peccata sua. Anima mea, anima misera et feda... - ... circa nos curandi... » (31v-32v), incomplète de la fin (il manque un ou plusieurs ff.) ; - [Oratio VI ad Deum] (P. L., col. 872-875) : « ... de remissione culparum desperemus... - ... ad vitam eternam, quod ipse prestare digneris. » (33-33v), incomplète du début ; - [Meditatio VI] (P. L., col. 736-740) : « Consideratio peccatorum unde timor oritur, et de fonte misericordie nunquam deficiente. Cum ad peccata que feci respicio... - ... fruuntur gaudentes sine fine » (33v-35v) ; - [Oratio XXV ad Christum] (P. L., col. 910-913) : « Confessio sacerdotis ex recordatione divinorum beneficiorum et quid sit melius altari servire an metu peccator cessare. Dulcissime Domine Jesu Christe... - ... te laudem, te glorificem per eterna secula » (35v-36v) ; - Oratio [XXVI ad Christum] (P. L., col. 913-916) : « Oratio sacerdotis in consideratione sue indignationis et hujus officii dignitatis et de perceptione corporis et sanguinis. Summe sacerdos et major ceteris sacerdotibus... - ... possim comedere et bibere. Amen » (36v-38) ; - Oratio [XXVII ad Christum] (P. L., col. 917-919) : « Oratio ad recordandum dulcedinem corporis Christi et amaritudinem passionis ejus. Dulcissime et super omnia desideranda... - ... tuas rerum representans ingere necessitates » (38-39) ; - [Oratio XXVIII ad Christum] (P. L., col. 919-920) : « Quod sacerdos dicere de[bet] dum corpus Christi tenet in m[anibus]. O dulcissime Domine Jesu Christe qui pro mea redemptione... - ... possim laudare et benedicere. Amen » (39-39v) ; - [Oratio XV ad Christum] (P. L., col. 886-891) : « Recordatio beneficiorum Salvatoris et consideratio humanarum miserarum. Ad te dulcissime et benignissime Domine Jesu qui fons pietatis es... - ... in eterna felicitate possidere per eterna secula. Amen » (39v-41) ; - [Oratio XL. Rhythmus ad Deum et omnes sanctos] (P. L., col. 931-936) : « Deus, pater credentium... - ... alpha et omega, eleyson. Amen » (41-42) ; - Oratio [LXI] ad sanctam Mariam et ad omnes sanctos (P. L., col. 965-968) : « Maria templum Domini... - ... pro nobis state supplices » (42-42v) ; - Oratio [XXXIX ad Christum et omnes sanctos] (P. L., col. 931-932) : « Oratio sub ipsa recordatione miserationum Dei cum suffragio sanctorum. Domine Jesu Christe fili Dei vivi, Dominus meus et Deus meus... - ... vidue et continentes, orate pro nobis » (42v-43) ; - [Oratio XXXVII ad Deum] (P. L., col. 929-930) : « Domine Jesu benignissime, fons vitae, fons misericordie... - ... in fide sancte tue resurrectionis » (43-44) ; - Oratio [XXXIV ad Christum] (P. L., col. 930-931) : « Oratio ad deum. Omnipotens Jesu Christe, dulcissime, suavissime... - ... Salvator mundi cum Deo Patre et Spiritu sancto vivis... » (44).

    Un des mss utilisés pour l'édition de Gabriel Gerberon, S. Anselmi (...) opera omnia, Paris, 1675, et pour la P. L., t. 158 pour toutes les oeuvres de S. Anselme citées ici.

    F. 44-50v. ODO AURELIENSIS, EP. CAMERACENSIS. [Expositio] in canonem missae. Prima periodus : « Incipit tractatus domini Odonis Cameracensis episcopi super canonem altaris. Te igitur clementissime pater... - ... qui hoc non faciant. » (44v) ; - periodus secunda : « Prima periodus huc usque... - ... secure studeant virtutibus. » (44v-45v) ; - periodus tertia : « [I]n superioribus periodis, prima scilicet et secunda... - ... et gratia repleamur. » (46-49v) ; - Periodus quarta : « Hac tercia periodo, que in confectione corporis... - ... in pace manere signamus. » (49v-50v) ; - [Conclusio] : « Sanctissimi canonis altaris textu... - ... sententias non conturbent. » (50v). (P. L., t. 160, col. 1053-1070).

Intervenants

Ancien possesseur

Anciennement dans

Historique de la conservation

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ce manuscrit a appartenu à la bibliothèque de l'Abbaye de Corbie(Léopold Delisle, Recherches sur l'ancienne bibliothèque de Corbie, Paris, 1861), dont les collections ont été transférées à l'Abbaye de Saint-Germain-des-Prés autour de 1638 (L. Delisle, Le cabinet des manuscrits de la bibliothèque nationale, Paris, 1868, t. II pp. 40-48). On lit l'ex-libris de la bibliothèque au f. 1 : « Sancti Germani a Pratis ». Il est coté 764 dans l'inventaire de 1677 de Saint-Germain des Prés, édité sous forme succincte dans : Louis de Mas Latrie, Dictionnaire des Manuscrits, Paris, 1853, t. I col. 1012 ; et dans Bernard de Montfaucon, Bibliotheca bibliothecarum manuscriptorum nova..., Paris, 1715, t. II, col. 1137.

Source des données