Paris. Bibliothèque nationale de France, Département des manuscrits, Latin 3758

Référentiel d'autorité Biblissima : https://data.biblissima.fr/entity/Q63514

Présentation du contenu

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • F. 1-10 [S. BONAVENTURA, De praeparatione ad missam.] Au f. 1 : « Tractatus de sacramento altaris » (éd. Quaracchi, VIII, 1898, 99-106) ; cf. ibid., LV, n° 81 ; Glorieux, Maîtres en théol., II, 42 ai.

    F. 10v-13 « De dignitate sacerdotum. O vos sacerdotes ministri Christi et dispensatores ministeriorum Dei, audite in quo gradu... — ... sed eciam spiritualiter sumere, quod Ipse concedat... Explicit ».

    F. 13v-70v Stimulus amoris. Remaniement avec interpolations de l'ouvrage de Jacques de Milan ; correspond en grande partie mais dans un ordre différent au Stimulus major décrit dans Stimulus amoris fr. Jacobi Mediolanensis, Quaracchi, 1905, VI-XIII et édité à tort parmi les oeuvres de s. Bonaventure (éd. vaticane, VII, 1596, 205-250 ; reproduite dans l'éd. Peltier, XII, Paris, 1868, 632-703). « Incipit prologus in librum qui Stimulus amoris in dulcissimum et pium Jhesum non congrue [sic] potest dici. Ad te levavi animam meam... (Ps. XXIV, 1). Confisus... — ... irrigante... » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, prol., 206 ; Quaracchi, 1-3) (13v-14) ; — « Incipit liber qui Stimulus amoris Jhesu Christi dicitur... Oracio. Transfige dulcissime Domine... — ... cor meum. Amen » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, 206 ; Quaracchi, 3-5) (14v-15) ; — « ... Qualiter homo debet se ad amorem Dei excitare... Quia cor contemplantis non cessat sive cessare non debet... — ... Quod homo debet libenter Christi passionem meditari... nisi culpa. Amen » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, Pars II, c. II, VI, III-V, IX, I, X, Pars III, c. I lié au c. précédent, II-VI, Pars I, c. I, 225-226, 228-229, 226-228, 231, 224-225, 231, 234-236, 206-208 ; Quaracchi, c. XVII-XVIII, XX, VII, X, XXII, I, XXI et IV liés, XIX, II, XXIII, VIII-IX, XIV, 94-114, 118-119, 32-36, 44-47, 123-125, 6-13, 120-122 et 19-22, 115-117, 14, 126-129 avec var., 37-43, 67-76) (15-39v) ; — « Qualiter homo debet compati Domino nostro crucifixo. Ad compaciendum... — ... valeam separari » (éd. vaticane, Pars I, c. II, 208-209) (39v-43v) ; — « Oratio... de passione Domini. Domine Jhesu Christe cor meum... Meditatio in Parasceve... — ... recedam » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, Pars I, fin du c. II et c. III, 209-210 ; Quaracchi, fin du c. I et c. XV, 13 et 77-81) (43v-45v) ; — « De passione... Circa passionem Domini sex consideranda... — ... Recapitulacio... passionis » (éd. vaticane, Pars I, c. IV-VI, VII début, VIII-XI, 210-212, 217-218) (45v-52) ; — « In hac eciam beatissima passione fuit ipse pontifex... — ... in ista oratione que sequitur » (52) ; — « Incipit oratio Ambrosii et est valde bona. Summe sacerdos... — ... neque sitiam in eternum... » [JOHANNES FISCANNENSIS, Oratio s. Ambrosii] (Wilmart, Auteurs spirituels, 114-124) (52-55) ; — « Preparatio ad missam. Ad missam celebrandam sex consideranda... — ... impleat. Quod concedere dignetur... Amen » [De instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam] (éd. vaticane, Pars II, c. XVII éd. à part, 75-76) ; peutêtre de Jacques de Milan ; cf. Glorieux, op. cit., II, 48 cw ; S. Bonaventurae... Opera, Quaracchi, VIII, 1898, CXII (55-57v) ; — « Qualiter contemplativus gaudere debet de bono alterius. Hec eciam omnia, o contemplative... — ... sustinere » (éd. vaticane, Pars III, c. VII, 236-237) (58) ; — « Qualiter dyabolus decipit contemplativos... Dyabolus in malicia antiquatus... — ... De paucitate vere obediencium... crucifigi... » [JACOBUS MEDIOLANENSIS] (éd. vaticane, Pars III, c. VIII-XI, 237-241 ; Quaracchi, c. XI, XVI, V, XII, 48-55, 83-93, 23-27, 56-61) (58-67) ; — « Quod homo debet cognoscere defectus suos ad se humiliandum. Non est dubium quod si quis defectus suos... — ... exaltatus. Amen » ; cf. fin d'une autre compilation du Stimulus amoris, ms. Latin 3628, f. 96-98 (67-68v) ; — « Quod in benedicta passione Christi resplendet omnis perfectio... Simili modo in passione beatissima... — ... Sic pie, sic juste, sic caste debet vivere... sine fine vivam, quam concedere dignetur ille... Amen. Explicit Stimulus amoris abbreviatus » (éd. vaticane, Pars I, c. XII, début ; Pars II, c. XIV, VIII et XVI, 281, 232-233, 230-231, 233) (68v-70v). Sur l'auteur, cf. C. Douais, De l'auteur du Stimulus amoris, Paris, 1885, passim ; sur l'attribution du Stimulus major à Henri de Balme, cf. Sbaralea, Supplementum, I, 166-167 et 352-353.

    F. 71-81v [De Imitatione Christi, l. I, c. XVIII-XXV]. « De exemplis Patrum. Intuere sanctorum Patrum vivida exempla... — ... intuleris. Deo gracias. Explicit tractatus de modo vitandi vicia et peccata sed et virtutes eciam sequendi vel acquirendi » (L. Delaissé, Le Manuscrit autographe de Thomas a Kempis et l'Imitation de Jésus-Christ, Paris-Bruxelles, 1956, II, 199-222) ; cf. P.E. Puyol, Descriptions bibliographiques des manuscrits et des principales éditions du livre De imitatione Christi, Paris, 1898, 3-4, codex abbatisvillaeus ; Id., Paléographie, classement, généalogie du livre De imitatione Christi, Paris, 1898, passim ; texte attribué à Thomas Hemerken a Kempis par Delaissé, op. cit., et J. Huijben et P. Debongnie, L'Auteur ou les auteurs de l'Imitation, Louvain, 1957.

    F. 82-82v « Quomodo diligenter se debet sacerdos preparare ad missam celebrandam. Exortacio ad ministros altaris et misse hec est : Ad missam libenter ministra... — ... habemus ».

    F. 82v-84 S. FRANCISCUS ASSISIENSIS, Epistola. « Quomodo sacerdotes se debent... disponere juxta sacramentum altaris. Litteram istam misit b. Franciscus... In nomine s. Trinitatis... Reverendis in Christo... fratribus... frater Franciscus, homo vilis... Audite fratres et filii dilectissimi mei et auribus... — ... operatur cum Domino... Amen » (Opuscula Francisci Assisiensis, Quaracchi, 1904, ep. II début, 99-104).

    F. 84-84v « Beatus Augustinus. De dignitate sacerdotum. O sacerdotum veneranda dignitas... — ... intingantur sanguine peccati... » ; cf. Walther, Initia carminum, n° 13034.

    F. 85-89 S. THOMAS DE AQUINO, extr. « Secuntur nonnulli casus qui in celebracione misse accedere possunt. Qualiter ipsis occurrendum fuerit si contingant ex dictis... s. Thome in ultima parte Summe, questione octogesima tertia. Periculis seu defectibus circa eukaristie sacramentum... — ... sicut de rasura tabule dictum est supra etc. Deo gratias » [Summa theologica, Tertia pars, q. LXXXIII, art. VI] (éd. léonine, XII, Rome, 1906, 283-285 avec var.).

    F. 89v-94v « Modus introducendi confitentes... Primo dicat sacerdos confitenti quod removeat capucium... — ... pius atque benignus. Deo gratias ».

    F. 94v-95 « Bonaventura dicit hec que secuntur. In conventu Fratrum Minorum Parisius conversante bone memorie sancto fratre Bonaventura... — ... et homines. Amen ».

    F. 95v-96v « De officio divino secundum Bernardum. Venerabilis pater Bernardus beatus dum viveret... precipiebat monachis hanc formam cantandi... Ita dicen[tes] psalmodiam... — ... sicut ibi ».

    F. 96v « De cella. Stes satis in cella vitando plurima bella||... plangas » ; cf. Walther, op. cit., n° 18619. — Notes chronologiques sur la Vierge. — « Bernardus de duodecim abusiones [sic] claustri. Prima prelatus negligens... — ... irreverencia circa altare » [HUGO DE FOLIETO, De claustro animae, l. II, c. XI] (P.L., CLXXVI, 1058).

    F. 97-102v Douze considérations sur la grâce. « Quia tantum in annunciatione angelica fuit tempus gracie inchoatum... — ... sed ad redundantiam. Deo gratias ».

    F. 103-104 Méditation. « Ave Maria gratia plena... O Maria nomen admirabile... — ... famuletur. Hec Ancelmus » (103-103v) ; — Vers. « Die Veneris. Salve festa dies que vulnera nostra coherces||... » ; cf. Walther, op. cit., n° 17100 (103v) ; — citations attribuées aux Pères (103v-104).

    F. 104v-118v S. BONAVENTURA, Regula novitiorum. Au f. 104v : « Incipit liber de doctrina noviciorum editus a fratre Bonaventura » ; les c. 15 et 14 sont inversés (éd. Quaracchi, VIII, 1898, 475-490) ; cf. ibid., LXXIX, n° 35 ; Glorieux, Maîtres en théol., II, 42 ad.

    F. 119-129v [De Imitatione Christi, l. II, c. I-XII]. « Incipiunt ammonitiones ad interna trahentes » (éd. cit., 223-251) ; attribué à Thomas Hemerken a Kempis, cf. bibliographie citée aux ff. 71-81v.

    F. 129v-134v « Incipit tractatus de sui ipsius cognitione brevis et utilis. Quicumque ad sui creatoris cognicionem pervenire desiderat... — ... et in futuro per gloriam ad quam nos perducat... Explicit... ».

    F. 134v-137 « Incipit Horologium cordis religiosorum. Notandum est quod Christi passio sive Christus paciens est horologium ... — ... crucifixum etc. ».

    F. 137-141v Formula honestae vitae. Table des chapitres (137-137v) ; — prol. : « Incipit prologus. Petis a me, frater karissime, quod nunquam et nusquam a suo provisore... — ... eternam » (137v-138) ; — c. 1-21 : « ... Ut igitur ab interiori incipiens... — ... concedat Deus. Amen » (138-141v) ; — addition finale : « Prolixius quam putavi... — ... corona mea in Domino Jhesu Christo. Amen. Explicit liber honeste vite b. Bernardi » (141v) (apocryphe, P.L., CLXXXIV, 1167-1172) ; attribution à Bernard Sylvestre contestée par Hauréau, Notices, II, 344-346.

    F. 141v Citations des Pères.

    F. 142-150 Donatus moralisatus. « Partes orationis quot sunt ? Octo. Que ?... — ... ubi vera sunt gaudia. Amen. Explicit Donatus comtemplatorum [sic] a venerando magistro Johanne de Gerson compositus » (éd. parmi les oeuvres de Gerson par E. Du Pin, IV, Anvers, 1706, 835-844) ; l'attribution à Gerson est contestée, cf. J. Gerson, Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, Paris, 1960, I, 70.

    F. 150v-191 Meditationes vitae Christi. Table en 41 chapitres, le prol. correspond au c. 1 (éd. P.C. Fischer, dans Arch. francisc. hist., XXV (1932), 330-331) (150v-151) ; — « Incipit prologus in vita Domini nostri Jhesu Christi. Primum capitulum. Inter alia virtutum et laudum preconia... — ... prebent ducatum » (151-152v) ; — c. 2-41 : « ... De supplicationibus ante incarnacionem... Cum per longua spacia ultra spacium... — ... cum Christo de quo loquimur qui est benedictus et laudabilis super omnia secula... Explicit tractatus fratris Bonaventure de vita Domini nostri Jhesu Christi » (152v-191) (édité à tort parmi les oeuvres de s. Bonaventure, éd. vaticane, Rome, VI, 1596, extr. des prol., c. I, III-XVII, XXXIV-XXXV, XLIV, LIX-LXXXV, LXXXVII-XC, XCIIXCVIII, 349-368, 374-376, 381-384, 397-418 passim ; réimprimé dans l'éd. Peltier, XII, Paris, 1868, 510-630 passim) ; c'est « le petit texte » décrit d'après ce ms. par Fischer, op. cit., 330-334 ; description du ms. par G. Gasca Queirazza, dans Arch. francisc. hist., LVI (1963), 165-166. Le texte est attribué à un franciscain toscan par Fischer, op. cit., 482-483 ; à JOHANNES DE CAULIBUS par G. Petrocchi, dans Convivium, 1952, 757-778.

    F. 13v-70v. Stimulus amoris, forma longa ; cf. B. Distelbrink, Bonaventurae scripta, Roma, 1975, 194-195, n° 217, arrangement différent.

    F. 71-81v. Cf. add. du ms. Latin 3591, f. 1-19.

    F. 142-150. [JOHANNES GERSON] Donatus spiritualis (Oeuvres complètes, éd. P. Glorieux, Paris, 1960-1973, IX, n° 479).

    Au f. 1, ancienne cote : « NNN », correspondant à un classement des nouvelles acquisitions latines de la bibliothèque du Roi dans le second quart du XVIIIe s. ; cf. add. du ms. Latin 2697.

Intervenants

Anciennement dans

Notes

Source des données : Bibale

  • BONAVENTURA, Stimulus amoris ; Meditationes vitae Christi ; etc.

Sujets et thèmes

Source des données : BnF Archives et manuscrits

  • Ad compatiendum Domino nostro Jesu Christo crucifixo...

    f. 39v

    Ad missam celebrandam sex consideranda : adtendenda...

    f. 55

    Incipit du lemme biblique

    Ad te, Domine, levavi animam meam, Deus meus... (Ps. XXIV, 1).

    Incipit

    Confisus de tua liberalissima pietate...

    f. 13v

    Audite, fratres et filii dilectissimi mei, et auribus percipite verba...

    f. 83

    Incipit du lemme biblique

    Ave Maria, gratia plena... (cf. Lc. I, 28).

    Incipit

    O Maria nomen admirabile...

    f. 103

    Circa passionem Domini sex consideranda occurrunt...

    f. 45v

    Cum per longa spatia ultra spatium...

    f. 152v

    Diabolus in malitia antiquatus viros contemplativos cernens in caelestibus conversari...

    f. 58

    Domine Jesu Christe, cor meum tuis vulneribus saucia...

    f. 43v

    Et primo vide quam fidem habere debes...

    f. 1

    Exhortatio ad ministros altaris et missae haec est : Ad missam libenter ministra...

    f. 82

    Haec etiam omnia, o contemplative, appetere debes...

    f. 58

    In conventu Fratrum Minorum Parisius conversante bonae memoriae sancto fratre Bonaventura...

    f. 94v

    In hac etiam beatissima passione fuit ipse pontifex...

    f. 52

    Inter alia virtutum et laudum praeconia...

    f. 150v

    Intuere sanctorum Patrum vivida exempla in quibus vera perfectio refulsit...

    f. 71

    Ita dicentes psalmodiam non nimium protrahimus...

    f. 95v

    Non est dubium quod si quis defectus suos et malitiam recognosceret...

    f. 67

    Notandum est quod Christi passio sive Christus patiens est horologium...

    f. 134v

    O sacerdotum veneranda dignitas in quorum manibus Dei Filius...

    f. 84

    O vos sacerdotes, ministri Christi et dispensatores ministeriorum Dei, audite in quo gradu...

    f. 10v

    Partes orationis quot sunt ? Octo. Quae ? Cognitio substantiae, cognitio qualitatis...

    f. 142

    Periculis seu defectibus circa eucharistiae sacramentum...

    f. 85

    Petis a me, frater carissime, quod numquam et nusquam a suo provisore audivi...

    f. 137v

    Prima : praelatus neglegens, secunda : discipulus inoboediens, tertia juvenis otiosus...

    f. 96v

    Primo dicat sacerdos confitenti quod removeat caputium...

    f. 89v

    Prolixius quam putavi descripsi tibi quae ipse...

    f. 141v

    Quia cor contemplantis non cessat...

    f. 15

    Quia tantum in Adnuntiatione angelica fuit tempus gratiae inchoatum...

    f. 97

    Quicumque ad sui creatoris cognitionem pervenire desiderat...

    f. 129v

    Incipit du lemme biblique

    Regnum Dei intra vos est dicit Dominus (Lc. XVII, 21)

    Incipit

    Converte te ex toto corde ad Dominum...

    f. 119v

    Salve festa dies quae vulnera nostra coerces //...

    f. 224

    Simili modo in passione beatissima Christi relucet et resplendet omnis perfectio...

    f. 68v

    Stes satis in cella vitando plurima bella //...

    f. 96v

    Summe sacerdos et vere pontifex, qui te obtulisti...

    f. 140

    Transfige, dulcissime Domine Jesu Christe, medullas mei cordis...

    f. 14v

    Ut igitur ab interiori incipiens ad exteriorem hominem procedat sermo...

    f. 138

    Venerabilis pater Bernardus beatus dum viveret erat abbas Claraevallis...

    f. 95v

    AMBROSIUS MEDIOLANENSIS ep. (s.) -- oratio s. Ambrosii
    ANSELMUS CANTUARIENSIS archiep. (s.) -- Meditationes et orationes
    AUGUSTINUS HIPPONENSIS ep. (s.) -- De Dignitate sacerdotum (versus)
    AVE MARIA -- Méditation
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Extraits à lui attribués par les mss.
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- De Duodecim abusionibus claustri
    BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (s.) -- Formula honestae vitae
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- Fragment sur s. Bonaventure
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- De Praeparatione ad missam
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- Regula novitiorum
    BONAVENTURA (s.), card. O.F.M. -- De Vita Christi meditationes
    Confession -- Manuels ou formules à l'usage du confesseur
    Connaissance de soi -- Traité sur la connaissance de soi
    DÉCORATION -- Initiales de couleur (XVe s.)
    DE DIGNITATE SACERDOTUM
    DE DIGNITATE SACERDOTUM -- Versus Pseudo-Augustini
    DONATUS MORALISATUS
    FILIGRANES -- Lettres Y
    FILIGRANES -- Tête de bœuf surmontée d'une croix
    FORMULA HONESTAE VITAE
    FRANCISCUS ASSISIENSIS (s.) -- Epistola
    Grâce -- Extraits
    HOROLOGIUM CORDIS RELIGIOSORUM
    HUGO DE FOLIETO -- De Claustro animae sive De Conversatione monastica. Excerpta
    Hymnes -- Hymnes divers
    DE IMTATIONE CHRISTI -- L. I cap. XVIII-XXV
    DE IMTATIONE CHRISTI -- L. II cap. I-XII
    DE INSTRUCTIONE SACERDOTIS AD SE PRAEPARANDUM AD CELEBRANDAM MISSAM
    JACOBUS MEDIOLANENSIS, O.F.M. -- Remaniements avec interpolations : Stimulus amoris
    JACOBUS MEDIOLANENSIS, O.F.M. -- De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam
    JESUS CHRISTUS -- Vita Jesu Christi Meditationes
    JOHANNES DE CAULIBUS -- Meditationes vitae Christi
    JOHANNES FISCANNENSIS abbas -- Oratio sancti Ambrosii
    JOHANNES GERSON -- Donatus spiritualis
    JOHANNES TERRIER, O.F.M. de conventu Abbatisvillae -- Copiste (XVe s.)
    JOHANNES TERRIER, O.F.M. de conventu Abbatisvillae -- Possesseur
    MARIA (b. Virgo) -- Office Notes chronologiques
    MARIA (b. Virgo) -- Prières
    Méditation -- Traité MEDITATIONES VITAE CHRISTI
    Messe -- De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam
    Messe -- Notes ou extraits
    Office -- Note
    PARIS -- Bibliothèque royale. Manuscrits achetés (1728-1743 ?, portant les cotes des acquisitions)
    Prêtres -- De Dignitate sacerdotum
    Prêtres -- De Dignitate sacerdotum versus Pseudo-Augustini
    Prêtres -- De Instructione sacerdotis ad se praeparandum ad celebrandam missam
    Prêtres -- Praeparatio ad missam celebrandam
    Prières -- Prières diverses
    RELIURE -- Reliures au chiffre de Louis-Philippe
    Sentences bibliques, patristiques ou théologiques
    STIMULUS AMORIS. Variae compilationes -- forma longa
    DE SUI IPSIUS COGNITIONE
    THOMAS DE AQUINO (s.), O.P. -- Summa theologica Excerpta
    THOMAS HEMERKEN A KEMPIS -- De Imitatione Christi. L. I
    THOMAS HEMERKEN A KEMPIS -- De Imitatione Christi. L. II
    Vers anonymes latins -- Divers

Sources des données